یارانه ۶ میلیارد تومانی برای تامین روزانه آب تهران/ لزوم صرفه جویی در آب شرب
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: اگر مصرف آب در شهر تهران را روزانه حدود سه میلیون مترمکعب و تفاوت بین قیمت تمام‌شده و مبلغ دریافتی از مشترکان را ۲۰۰۰ تومان به ازای هر مترمکعب در نظر بگیریم، روزانه حدود شش میلیارد تومان فقط برای تامین آب شرب شهروندان تهرانی یارانه پرداخت می‌شود.
عبدااله رشیدی مهرآبادی با بیان اینکه این موضوع در صورتی است که بخش قابل توجهی از شبکه توزیع آب شرب در شهر تهران به بازسازی و بسیاری از تصفیه‌خانه‌ها نیز به به‌روزرسانی نیاز دارند، اما منابع مالی لازم و کافی در دسترس نیست؛ اظهار کرد: اگر مصرف آب را کاهش دهیم، هزینه‌ای که به عنوان یارانه برای تامین آب شرب پرداخت می‌شود، می‌تواند برای نوسازی شبکه و تاسیسات آن و حتی اصلاح الگوی مصرف سرمایه‌گذاری شود.
وی با اشاره به یارانه سنگینی که برای تامین آب شرب پرداخت می‌شود، گفت: هم‌اکنون قیمت تمام‌شده آب به ازای هر مترمکعب بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان است، اما مبلغی که از مشترکان دریافت می‌شود، چند برابر کم‌تر از قیمت تمام‌شده است و رقم قابل توجهی یارانه آب به مصرف‌کنندگان پرداخت می‌شود که ممکن است به صورت دیگری از جیب مصرف‌کنندگان خارج شود، چراکه باید بین درآمدها و هزینه‌های کشور تعادل برقرار شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، تاکید می‌کند: باید توجه داشته باشیم که در پیرامون شهر بزرگی مثل تهران دیگر هیچ منبع جدیدآبی نداریم و از تمامی منابع موجود بهره‌برداری شده و میزان افزایش مصرف نیز بیش از رشد جمعیت است؛ بنابراین با توجه به محدودیت‌های منابع آبی در اطراف شهرها و نیز هزینه‌های بالای تامین آب شرب در مقایسه با تامین آب کشاورزی، توجه به صرفه‌جویی در مصرف آب شرب اهمیت بالایی پیدا می‌کند، به‌ویژه اینکه ظرفیت منابع موجود نیز برای تامین نیازهای مصرف به‌تدریج تحت تاثیر تغییر اقلیم، تغییر الگوی بارش‌ها در کشور و بارگذاری مصارف جدید کاهش یافته است.
رشیدی با بیان اینکه حدود ۹۰ درصد مصرف آب در ایران به بخش کشاورزی اختصاص دارد و در این میان سهم بخش شرب حدود شش درصد است، اظهر کرد : اما وقتی موضوع اهمیت صرفه‌جویی در مصارف آب شرب مطرح می‌شود، بسیاری از افراد با اشاره به سهم بالای بخش کشاورزی از مصارف آب کشور، معترض می‌شوند که چرا حساسیت‌ها و توصیه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب معطوف به بخش شرب با سهمی ناچیز از کل مصارف است؟
وی ضمن تاکید بر این نکته که با توجه به شرایط آبی موجود در ایران، صرفه‌جویی و استفاده بهینه از آب در همه بخش‌های مصرف ضروری و بلکه حیاتی است، به این پرسش که چرا با وجود مصرف بالای آب در بخش کشاورزی بر صرفه‌جویی در مصرف آب شرب در کشور تاکید فراوان می‌شود، پاسخ داد و با بیان اینکه دلیل اصلی تاکید بر صرفه‌جویی در مصرف آب شرب، محدودیت منابع آبی در پیرامون شهرها و محل استقرار مناطق شهری است، اظهار کرد: به عنوان مثال برخلاف دهه‌های گذشته، هم‌اکنون پیرامون منطقه‌ای که شهر تهران در آن مستقر شده است، فعالیت کشاورزی چندانی وجود ندارد که بخواهیم آب را به کشاورزی اختصاص ندهیم و آن را برای مصارف شرب تهران اختصاص دهیم.
به گفته رشیدی زمانی در مجاورت شهر تهران و در دشت‌های شهریار و ورامین به صورت گسترده فعالیت کشاورزی انجام می‌شد و صنایع نیز به صورت پراکنده فعال بودند و توزیع آب در بین تمام بخش‌های مصرف متعادل بود، اما اکنون فعالیت‌های کشاورزی به نواحی دیگری منتقل شده و به واسطه رشد جمعیت شهری و افزایش تقاضای مصرف در اطراف بسیاری از شهرهای بزرگ نظیر تهران، منابع آب مازادی وجود ندارد که برای مصارف شرب از آن استفاده کنیم و بنابراین در شرایط کنونی، صرفه‌جویی در مصارف شرب با توجه به محدودیت‌های منابع آبی در پیرامون شهرها اهمیت پیدا کرده است.
وی هزینه‌های سنگین تامین آب شرب در مقایسه با سایر مصارف را دلیل دیگری برای اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب شرب دانست و افزود: نقطه شروع کار در شرکت‌های آب و فاضلاب، تصفیه‌خانه‌ها هستند، اما هزینه‌های تامین آب شرب از پیش از اینکه آب به تصفیه‌خانه برسد آغاز می‌شود. به عبارتی اگر منابع تامین‌کننده آب شرب را آب‌های سطحی در نظر بگیریم، جدا از هزینه‌های لازم برای مدیریت کیفی آب، مهار این آب‌ها ازجمله ایجاد آبگیرها، احداث بندها و سدها هزینه‌های مستقیم فراوانی دارد که در کنار این فعالیت‌ها، گاهی جابجایی جمعیت، به‌هم خوردن چرخه طبیعی آب در حوضه‌های آبریز، تشدید رسوب‌گذاری پشت دریاچه سدها و … هزینه‌های غیرمستقیمی را برای تامین آب شرب پیش از ورود آن به تصفیه‌خانه‌ها تحمیل می‌کند.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، گذشته از این موارد هزینه‌های گزافی نیز برای تصفیه آب در تصفیه‌خانه‌ها، احداث ایستگاه‌های پمپاژ، خطوط انتقال و شبکه توزیع مصرف می‌شود، ضمن آن‌که در کلان‌شهری مانند تهران باید هزاران کیلومتر شبکه توزیع آب به گونه‌ای مدیریت و نگه‌داری شود که آب با کیفیت مناسب در اختیار شهروندان قرار گیرد.
رشیدی سرمایه‌گذاری لازم برای توسعه ظرفیت تصفیه‌خانه‌های آب شرب را بین ۳۰۰ میلیون تا ۴۰۰ میلیون تومان به ازای یک لیتر در ثانیه عنوان و تصریح کرد: برای نمونه، سامانه تصفیه‌خانه شرق تهران در تهرانپارس شامل تصفیه‌های شماره ۳ و ۴ نزدیک ۱۰ مترمکعب بر ثانیه ظرفیت دارد که رقم بسیار سنگینی برای احداث آن‌ها هزینه شده است.
وی با اشاره به وضعیت کاملا نگران‌کننده منابع آب به‌ویژه آب‌های زیرزمینی می‌گوید: اگر گذر شما به حاشیه سد امیرکبیر و یا سایر سدهای تامین‌کننده آب تهران و شهرهای بزرگ بیفتد، به‌خوبی شاهد وضعیت نگران‌کننده کاهش سطح آب موجود در دریاچه پشت این سدها خواهید شد و این در حالی است که بحران بزرگ‌تر در اعماق زمین و آب‌های زیرزمینی در حال وقوع است؛ یعنی جایی که امکان مشاهده آن را نداریم و این وضعیت را نگران‌کننده‌تر می‌کند.
به گفته رئیس مرکز آموزش‌های تخصصی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی هم‌اکنون آب شرب بسیاری از شهرهای بزرگ کشور از منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود و فاجعه‌ای که در حوزه آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد، حتی با وضعیت نگران‌کننده سدها نیز قابل مقایسه نیست و شرایط بدتری حاکم است. وقتی سطح آب زیرزمینی افت پیدا می‌کند و با برداشت‌های بی‌رویه فشار بی‌اندازه به این منابع وارد می‌شود، خلل و فرج ذرات خاک که از آب اشباع بوده‌اند، خالی می‌شود و به‌تدریج این منافذ شروع به نشست می‌کنند و فرونشست زمین اتفاق می‌افتد که می‌تواند کشور را به بیابان بدل کند و حتی اگر در آینده بارندگی‌های فراوان نیز در کشور اتفاق بیفتد، برگشت به حالت سابق به‌راحتی امکان‌پذیر نخواهد بود.
رشیدی مهرآبادی از منابع آب‌های زیرزمینی به عنوان یک گنج بسیار باارزش در زیر زمین که از چشمان ما پنهان است یاد می کند و با ابراز تاسف از اینکه این گنج باارزش در معرض نابودی است می‌گوید: اگر نابودی منابع آب زیرزمینی با پدیده طبیعی دیگری نظیر زلزله همراه شود، رفتار زمین در این شرایط اصلا قابل پیش‌بینی نخواهد بود و ممکن است فرونشست‌های بسیار بزرگی اتفاق بیفتد؛ بنابراین باید به مدیریت مصرف آب در شهرها توجه فراوانی صورت بگیرد.
او با اشاره به راهکارهای متعددی که برای مدیریت تقاضای آب شرب در شهرها و به‌ویژه شهرهای بزرگ وجود دارد، موثرترین و کم‌هزینه‌ترین راهکار را فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف بهینه آب دانسته و معتقد است: در کنار این راهکار، باید استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف، مدیریت آب بدون درآمد و شناسایی و توسعه ظرفیت‌ها و سامانه‌های جدید آب‌رسانی نیز مورد توجه قرار گیرد و البته هر کدام از راهکارهای موجود، هزینه‌ها و منافعی دارند که باید ترکیبی از این راهکارها با کمترین هزینه و بیش‌تری نمنفعت انتخاب و اجرا شوند.
