سناریوهای اروپا برای جایگزینی گاز روسیه

الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه هفته پیش گفته بود روسیه به تعهداتش برای تامین گاز به طور کامل عمل می‌کند، اما پس از این که آلمان صدور مجوز فعالیت خط لوله گازی نورد استریم ۲ را لغو کرد، حق آن را دارد به تلافی در برابر اتحادیه اروپا اقدام کند.

اپراتور خط لوله گاز اوکراین پس از ورود نیروهای روسیه به دو ایستگاه کمپرسور گاز در شرق اوکراین، درباره به خطر افتادن عرضه گاز برای اروپا هشدار داد اما هیچ نشانه‌ای از مختل شدن جریان گاز مشاهده نشد.

اروپا چقدر به گاز روسیه وابسته است؟

اروپا برای حدود ۴۰ درصد از گاز مورد نیازش به روسیه وابسته است که عمده آن از طریق خط لوله منتقل می‌شود. شرکت تحقیقاتی “ریستاد انرژی” برآورد کرد که ۲۵ میلیارد متر مکعب در سال گاز از طریق اوکراین یا مسیرهای نزدیک آن به اروپا می‌رود در حالی که عرضه روسیه به اروپا حدود ۱۵۰ تا ۱۹۰ میلیارد متر مکعب است.

بعضی از خطوط لوله از اوکراین عبور می‌کند و خطوط دیگر مانند یامال-یوروپ از مسیرهای دیگری مانند بلاروس و لهستان به آلمان می رسند در حالی که نورد استریم ۲ از بستر دریای بالتیک به آلمان امتداد پیدا می‌کند.

اکثر کشورهای اروپایی در سالهای اخیر وابستگی به گاز روسیه را کاهش دادند. در سال ۲۰۲۱ کریدور ترانزیت اوکراین عمدتا برای انتقال گازی استفاده شد که به اسلواکی و سپس به اتریش و ایتالیا می‌رفت.

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا هفته گذشته واردات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه را ممنوع کرد و انگلیس اعلام کرد واردات از روسیه را تا پایان سال ۲۰۲۲ متوقف می‌کند.

کشورهای دیگر تلاش می‌کنند خود را از وابستگی به گاز روسیه رها کنند. اتحادیه اروپا اعلام کرد درصدد کاهش مصرف گاز روسیه به میزان دو سوم در سال ۲۰۲۲ و پایان دادن به واردات روسیه پیش از سال ۲۰۳۰ است.

اروپا از کجا می‌تواند گاز تامین کند؟

بعضی از کشورها گزینه‌های تامین جایگزین دارند و شبکه گاز اروپا متصل است بنابراین گاز موجود می‌تواند تقسیم شود با این حال بازار گاز جهانی حتی پیش از بحران اوکراین دچار محدودیت عرضه بود.

آلمان بزرگترین مصرف کننده گاز روسیه در اروپاست که صدور مجوز فعالیت خط لوله گازی نورد استریم ۲ را به دلیل بحران اوکراین متوقف کرد. این کشور می‌تواند از طریق خطوط لوله گاز از انگلیس، دانمارک، نروژ و هلند وارد کند.

شرکت اکوئینور نروژ اعلام کرد در حال بررسی راه‌هایی برای تولید بیشتر گاز از میادین نروژ در تابستان امسال در اروپاست؛ فصلی که تولید معمولا تحت تاثیر فعالیتهای تعمیراتی قرار می گیرد.

جنوب اروپا می‌تواند گاز جمهوری آذربایجان را از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک به ایتالیا و خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی از طریق ترکیه دریافت کند.

آمریکا که گاز طبیعی مایع صادر می‌کند، به دنبال کمک به اروپا بوده و از تولیدکنندگان LNG در داخل و خارج از کشور خواسته است تولیدشان را افزایش دهند. واردات LNG به شمال غربی اروپا از مناطق دیگر شامل آمریکا امسال به رکورد بالایی صعود کرده است.

اما قطر که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان LNG جهان است، اعلام کرد هیچ کشوری نمی‌تواند جای عرضه روسیه به اروپا را بگیرد و عمده حجم صادراتش مربوط به قراردادهای عرضه بلندمدت است.

پایانه‌های LNG اروپا ظرفیت محدودی برای واردات بیشتر دارند با این حال بعضی از کشورهای اروپایی می‌گویند به دنبال راه‌هایی برای توسعه واردات و ذخیره سازی هستند.

انگلیس که در مقایسه با همسایگان اروپایی خود وابستگی کمتری به گاز روسیه دارد، اعلام کرده است همه گزینه‌ها برای افزایش عرضه انرژی را بررسی می کند.

گزینه‌های دیگر برای تحمل کمبود عرضه گاز

چندین کشور با روی آوردن به واردات برق از کشورهای همسایه یا افزایش تولید برق با استفاده از نیروهای هسته‌ای، تجدیدپذیر، برق آبی یا زغال سنگ، به دنبال پر کردن هرگونه شکاف در عرضه انرژی هستند.

کمیسیون اروپا هفته جاری اعلام کرد گاز و LNG از کشورهایی مانند آمریکا و قطر می‌تواند امسال جای ۶۰ میلیارد متر مکعب گازی که اروپا سالانه از روسیه دریافت می‌کند را بگیرد. تا سال ۲۰۳۰ استفاده از بیومتان و هیدروژن می‌تواند به کاهش واردات گاز روسیه کمک کند.

پروژه‌های جدید بادی و خورشیدی می‌توانند امسال جای ۲۰ میلیارد متر مکعب تقاضا برای گاز را بگیرند در حالی که سه برابر شدن ظرفیت تا سال ۲۰۳۰، به میزان ۴۸۰ گیگاوات انرژی بادی و ۴۲۰ گیگاوات انرژی خورشیدی اضافه کرده و می‌تواند ۱۷۰ میلیارد متر مکعب در سال در مصرف گاز صرفه جویی کند.

کاهش درجه گرمایش به میزان یک درجه هم می تواند امسال ۱۰ میلیارد متر مکعب در مصرف گاز صرفه جویی کند.

نیروی هسته‌ای قابل دسترس در بلژیک، انگلیس، فرانسه و آلمان در نتیجه اختلال فعالیت نیروگاه‌ها به دلیل فرسودگی یا پایان فعالیتشان محدود شده است.

اروپا برای تحقق اهداف اقلیمی در تلاش برای حذف استفاده از زغال سنگ است بعضی از نیروگاههای زغال سوز از اواسط سال ۲۰۲۱ به دلیل افزایش قیمت گاز به چرخه فعالیت بازگشته‌اند.

اما آلمان اعلام کرد ممکن است عمر نیروگاههای زغال سوز یا هسته‌ای را برای کاهش وابستگی به گاز روسیه افزایش دهد.

مدیر یک لابی گاز گفت: آلمان ممکن است تولید داخلی در میادین متمرکز در شمال این کشور را افزایش دهد.

در بحرانهای گذشته کشورها کاهش تولید صنعتی در برخی مواقع، دادن پول به تولیدکنندگان پشتیبانی کننده برای فعال کردن عرضه، دستور به مصرف کنندگان برای کاهش مصرف انرژی یا قطع موقتی برق را در دستور کار قرار می دادند.

افزایش قیمت برق شرکت فولادسازی آلمانی کوچک Lech-Stahlwerke  را مجبور کرد تولید را در کارخانه خود در باواریا متوقف کند. شرکت تولید کود یارای نروژ هم تولید آمونیاک و اوره در ایتالیا و فرانسه را متوقف کرد.

آیا عرضه به اروپا پیش از این مختل شده است؟

در ۱۵ سال گذشته اختلافات متعددی بین روسیه و اوکراین بر سر گاز پیش آمده که عمدتا بر سر قیمت پرداختی بوده است. شرکت گازپروم در سال ۲۰۰۶ عرضه به اوکراین را به مدت یک روز قطع کرد. در تابستان ۲۰۰۹-۲۰۰۸ اختلال عرضه گاز روسیه در سراسر اروپا منعکس شد. روسیه عرضه گاز به کی‌یف را در سال ۲۰۱۴ پس از الحاق شبه جزیره کریمه قطع کرد.

بر اساس گزارش رویترز، اوکراین خرید گاز روسیه را در نوامبر سال ۲۰۱۵ متوقف کرد و با معکوس کردن جریان در بعضی از خطوط لوله خود، در عوض گاز از کشورهای اتحادیه اروپا وارد کرد.