سهم دانش‌بنیان‌ها از اقتصاد ایران چقدر است؟
به نظر میرسد سهم شرکت های دانش بنیان در اقتصاد کشور بسیار ناچیز بوده، به طوری که علی رغم تاکیدات چندین ساله رهبر معظم انقلاب سهم آنها از صادرات کشور ۲ درصد و از تولید ناخالص ملی ۴ درصد باشد.
امین محمودی: «برای رشد اقتصاد کشور و اصلاح امور اقتصادی کشور، به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت بکنیم؛ اگر ما این سیاست را دنبال کردیم منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت». این جمله بخشی از راهبرد استراتژیک رهبر انقلاب برای زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور است که در سخنرانی روز اول عید سال جاری به آن اشاره کردند.
مزایای توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور از دید رهبر انقلاب
ایشان در خصوص اهمیت اقتصاد دانش بنیان فرمودند: «اقتصاد دانش بنیان هزینه‌ها را کاهش می‌دهد؛ یعنی اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید می‌شود؛ بهره‌وری را افزایش می‌دهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیّت محصول را افزایش می‌دهد، بهبود می بخشد و محصولات را رقابت‌پذیر می‌کند؛ یعنی در بازارهای جهانی، ما می‌توانیم از این محصولات به عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم، در داخل کشور هم همین جور؛ یعنی در داخل کشور هم، ولو ما در مورد واردات هم خیلی تعرفه نگذاریم و واردات سرازیر بشود، وقتی محصول داخلی کیفیّت بهتری داشت، قیمت ارزان‌تری داشت، مردم طبعاً به آن اقبال می‌کنند؛ یک چنین خصوصیّاتی در تولید دانش‌بنیان وجود دارد.»
سهم اقتصاد دانش بنیان در اشتغالزایی
به نظر میرسد خط مشی رهبر معظم انقلاب و راهبرد ایشان در خصوص توسعه اقتصاد دانش بنیان امروزه در قالب بیش از ۶ هزار و ۷۰۰ شرکت دانش بنیان نمایان شده و توانسته علاوه بر رفع مشکلات اقتصادی کشور سهم عظیمی در خنثی سازی تحریم‌های آمریکا و متحدان غربی اش داشته باشد.
از این میزان حدود ۴ هزار و ۵۰۰ شرکت تولیدی بوده و مابقی شرکت‌های دانش بنیان عمدتاً خدماتی هستند و در مجموع در سال گذشته بیش از ۳ هزار و ۲۰۰ اشتغال مستقیم ایجاد کرده‌اند و مسئولین امر وعده داده‌اند که تعداد شرکت‌های دانش بنیان در سال جاری ۳۰ درصد رشد را به خود خواهد دید.
با این حال معظم له به این امر واکنش نشان داده و معتقدند با توجه به مشکلات کشور و نیاز اقتصادی باید در سال جاری اقتصاد دانش بنیان رشد ۱۰۰ درصدی داشته باشد و تعداد آنها به دو برابر میزان فعلی (۶ هزار شرکت دانش بنیان) برسد.
سهم شرکت‌های دانش بنیان در اقتصاد کشور
امروز سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از اقتصاد کشور از ۹۰۰ هزار میلیارد هم فراتر رفته و از سال ۹۸ تاکنون رشدی بیش از ۴۵۰ درصدی را تجربه کرده‌است.
از طرف دیگر سهم اقتصاد دانش بنیان از تولید ناخالص ملی بر اساس آخرین آمار منتشر شده تا بهمن ماه سال گذشته نزدیک به ۴ درصد رسیده ولی با این حال به نظر میرسد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به دنبال سهم ۵ درصدی در سال جاری و سهم ۱۰ درصدی در افق دورتر باشد.
استقبال بخش خصوصی از اقتصاد دانش بنیان
اقتصاد دانش بنیان در میان صنایع بزرگ از جمله صنایعی که خصوصی هستند با استقبال نسبتاً خوبی مواجهه شده است به طوری که مثلاً در صنعت لوازم خانگی مراکز نوآوری زیادی تأسیس شده و در حوزه تکنولوژی اتفاقات بسیار خوبی رقم خورده است ولی با این حال صنایعی که به هر نحوی وابسته به دولت هستند از این مهم عقب افتاده‌اند و به نظر میرسد دانش بنیان شدن آنها به کندی صورت گیرد.
در همین خصوص سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید: صنایع بزرگ کشور بخصوص آن‌هایی که پیشینه دولتی دارند در زیست بوم دیگری رشد کرده‌اند و به این نقطه رسیده‌اند. این کار تحقق پیدا نمی‌کند مگر اینکه دیدگاه و فرهنگ آن عوض شود. توسعه بیش از هر چیزی یک مفهوم فرهنگی است. همیشه مثالی که می‌زنند این است که چرا نمی‌توانید مشکلات خودرو را برطرف کنید؟ اما تا زمانی که نحوه برخورد خودروسازها استقبال از نوآوری نباشد این سیستم رشد نخواهد کرد چرا که از روز اول این سیستم بر اساس مونتاژکاری حرکت است و اتفاقی که همیشه برای آن افتاده است این است که تا قبل از تحریم با فرانسوی‌ها کار کند و بعد از تحریم هم با چینی‌ها کار کند.
سهم پایین بخش کشاورزی و امنیت غذایی از اقتصاد دانش بنیان
یکی از بخش‌های که در حوزه دانش بنیان توسعه کمی پیدا کرده بخش کشاورزی است که به نظر میرسد این امر سبب شده واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به کشورمان هر ساله افزایش یابد.
تعداد اندک شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی سبب شده این بخش بیشترین میزان واردات و بیشترین تأثیر گذاری از تحریم‌ها را داشته باشد، به همین دلیل کشورمان سالانه هزینه‌های میلیاردی سنگینی را در این حوزه متحمل می‌شود.
همین امر سبب شده رهبر معظم انقلاب نیز از مسئولین امر بخواهد تعداد شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی افزایش یافته تا کشورمان در زمینه تأمین امنیت غذایی خودکفا شود.
معظم له در سخنرانی خود در ابتدای سال جاری فرمودند: «متأسّفانه بخش کشاورزی از عرصه‌ی دانش‌بنیان یک مقداری دورتر از بخش‌های صنعت و خدمات و مانند اینها است. اگر ما در کشاورزی، شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش بدهیم و دانش را در مسئله‌ی کشاورزی به‌کارگیری کنیم، می‌توانیم در امر اصلاح بذر، در مورد آبیاری نوین، در مورد شیوه‌های جدید تولید، در مورد بهره‌وری بهتر از آب و خاک می‌توانیم حدّاکثر استفاده را بکنیم، بهره‌وری‌مان را افزایش بدهیم و اینها را اصلاح کنیم».
در همین خصوص ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌گوید: ما با پتانسیل علمی بالا و رشد تکنولوژی که داریم نباید به جایی برسیم که بخواهیم غذای موردنیازمان را وارد کنیم. توسعه زنجیره‌های تأمین مواد غذایی یکی از موضوعاتی است در برنامه‌های آینده معاونت علمی در دستور کار قرار دارد.
سهم محصولات دانش بنیان از صادرات؛ تنها دو درصد
امروزه با تحولات پیچیده‌ای که در نظام بین‌الملل با سرعت بالا در جریان است، یکی از ملزومات بقای کشورها حضور مداوم در عرصه بین‌المللی و حرکت همگام با تحولات می‌باشد. از آنجایی که رشد و توسعه فناوری یکی از عوامل بنیادی این تحولات است، صادرات به ویژه صادرات محصولات مبتنی بر فناوری علاوه بر آنکه نمایانگر توانمندی یک کشور در این حوزه است متضمن حضور قدرتمند سیاسی و اقتصادی آن نیز می‌باشد.
صادرات دانش‌بنیان نیازمند یک استراتژی و برنامه‌ریزی حساب شده است که شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل محدودیت‌های موجود نمی‌توانند تمامی منابع مورد نیاز برای اداره فعالیت‌های صادراتی خود را تأمین کنند، چرا که این شرکت‌ها با توجه به نقش تأثیرگذاری که در رشد و توسعه تکنولوژیک کشورها دارند باید متمرکز بر توسعه کسب و کار داخلی‌شان باشند.
بنابراین حضور واسطه‌های صادراتی و شرکت‌های مدیریت صادرات بهترین راه ورود و تثبیت حضور در بازارهای بین‌المللی است. از آنجایی که تمامی منابع این شرکت‌های تخصصی به امر صادرات تخصیص می‌یابد کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان به نحو چشمگیری قابل توجه است.
در همین خصوص غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران گفت: یک یا دو درصد از صادرات ایران به روش دانش بنیان و نوآورانه صورت می‌گیرد و سایر صادرات به روش سنتی است.
همچنین سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص پایین بودن میزان صادرات محصولات دانش بنیان می‌گوید: در حوزه اقتصاد دانش بنیان تجربه صادراتی قدیمی نداریم و در این حوزه شرکت‌های قوی نداریم. در سالیان اخیر اتفاقات بسیار خوبی در صادرات غیر نفتی رخ داده و شرکت‌های بزرگی ایجاد شده‌اند اما هنوز ما خیلی راه داریم. در حوزه دانش‌بنیان هم همینطور است. امروز عمده صادرات محصولات دانش‌بنیان ما در حوزه بیوتک اتفاق می‌افتد، زیست فناوری در کشور ما یک زیست‌بوم نوپای بسیار خلاق و نوآور است که در حال رشد و فتح بازارهای بین المللی است.
