احیای بازارهای نفت و گاز ایران در جهان
دولت سیزدهم به منظور بهبود دیپلماسی انرژی و توسعه همکاری با کشورهای همسایه در حوزه‌های مختلف صنعت نفت و گاز، احیای بازارهای جهانی را در دستور کار قرار داده است.
امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان، فروش نفت در حیاط خلوت آمریکا و صادرات حجم قابل توجهی از میعانات گازی و نفت خام سنگین ایران به ونزوئلا، توسعه همکاری با کشورهای آمریکای لاتین با امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌های متعدد، صادرات خدمات فنی و مهندسی به عمان، تقویت روابط دوستانه ایران و روسیه در حوزه صنعت نفت با امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و گازپروم، افزایش حدود ۲۰ درصدی صادرات گاز به کشورهای همسایه از این موارد است.
منطقه خاورمیانه، خلیج فارس، دریای عمان و سرزمین‌های حوزه دریای خزر حدود ۷۰ درصد ذخایر نفتی و ۴۰ درصد ذخایر تثبیت شده‌ی گاز طبیعی جهان را دارا هستند. ایران به لحاظ قرارگیری در منطقه ویژه انرژی و تاثیرگذاری مستقیم بر اقتصاد جهانی، علاوه‌بر دارا بودن سهم عمده‌ای از انرژی جهانی و موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک در حوزه انرژی، از موقعیت ویژه ژئواکونومیک هم برخوردار است.
به‌رغم داشتن این توانایی‌ها و انحصار در ارائه مسیر ترانزیت کوتاه و مناسب در انتقال نفت و گاز، به دلیل فشارهای غرب و ناکارآمدی دیپلماسی در حوزه انرژی در سال‌های پیشین، از نفوذ ژئوپلیتیکی متناسبی در تعاملات منطقه‌ای و جهانی برخوردار نیست. ایران در حوزه انرژی تحت‌تاثیر اقدامات و سیاست‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از قبیل عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا قرار دارد و تعاملات این دو مانع دستیابی ایران به جایگاه واقعی خویش در منطقه و نقش آفرینی شایسته در دیپلماسی انرژی شده است.
به نظر می‌رسد دیپلماسی نفت و گرفتن سهم بازار نفت برای کشور، مهم‌ترین اولویت بخش انرژی بوده و نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی با مشارکت و همکاری چندین بازیگر در این حوزه است. به‌منظور تحقق این مهم، وزارت نفت توانست در دوره فعالیت دولت سیزدهم تعاملات خود با کشورهای روسیه، عراق، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، آمریکای لاتین شامل ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه، چین، عمان، تاجیکستان و ژاپن را توسعه دهد.
احیای سوآپ گازی، افزایش صادرات گاز، تسهیل وصول درآمدهای صادراتی، راه‌اندازی دفتر نمایندگی وزارت نفت در کشور همسایه، افزایش تجارت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، تهاتر گاز با برق، تحقق آرزوی دیرینه پالایش فراسرزمین را می‌توان از نتایج این دیپلماسی فعال برشمرد. امید می‌رود با تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام وزارت نفت در ماه‌های آتی، فرصت وزارت نفت برای اجرای طرح‌های جدید و تحقق وعده‌های پیشین بیشتر شود و در سال‌های آینده شاهد شکوفایی برنامه‌های وزارت نفت دولت سیزدهم باشیم.
همچنین جواد اوجی وزیر نفت به‌تازگی اعلام کرد که فروش نفت ایران در بهمن‌ماه با توجه به تحریم‌ها قابل‌توجه بوده و انتظار می‌رود در ماه‌های آینده نیز افزایش یابد. منابع ارزی حاصل از این فروش نیز براساس رویه‌های موجود و قابل قبول وصول شده، به‌طوری که این مقدار وصول حداقل ۲ تا ۲.۵ برابر وصول مطالبات ارزی سال‌های پیش است. بر این اساس، بانک مرکزی ایران بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ در گزارشی تأکید کرد صادرات نفت ایران در شش ماه نخست این سال نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن حدود ۶۰ درصد افزایش یافته و موفقیت دولت سیزدهم در مقابله با تحریم‌های نفتی به‌طور کامل موثر بوده است.
از سویی، طبق گزارش خبرگزاری بلومبرگ، فروش نفت ایران به بالاترین سطح در چهار سال اخیر رسیده و با افزایش خرید چین، اکنون روندی رو به افزایش را پشت سر می‌گذارد. رویترز هم در پایان سال میلادی ۲۰۲۲ اعلام کرد صادرات نفت ایران در دو ماه آخر سال ۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسید و به‌رغم تحریم‌های ایالات متحده علیه صادرات نفت ایران، سال ۲۰۲۳ را با قدرت آغاز می‌کند.
محمد خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به اهمیت توسعه روابط ایران با کشورهای دیگر، به ایسنا می‌گوید: توسعه دیپلماسی انرژی یکی از سیاست‌های این دولت تعریف شده در این راستا نیز اقداماتی انجام شده است و باید توجه داشت که اگر به دنبال توسعه در کشور هستیم باید به موضوع دیپلماسی نیز توجه داشته باشیم.
وی با اشاره به همکاری ها و مذاکرات اخیر ایران و روسیه و تاثیر آن بر صنعت نفت ایران، گفت: قطعا این مساله می تواند به نفع ایران باشد؛ ما در حداقل سه سازمان انرژی پیمان بسته‌ایم و حضور در این سازمان‌ها می‌تواند به توسعه روابط کمک کند، ضمن اینکه روس‌ها در بسیاری از شرکت‌ها در بخش بالادستی سرمایه‌گذاری کردند و این شرکت‌ها توان این را دارند که هم در بخش بالادستی و هم در بخش پایین دستی توسعه را رقم بزنند.
نماینده سابق ایران در اوپک با تاکید بر اینکه روس‌ها شرکت‌های مقتدری در حوزه نفت دارند، تصریح کرد: بی شک در حوزه نفت می‌توانیم با روس‌ها همکاری داشته باشیم اما به شرط آن که اسنادی که توسط مقامات سیاسی امضا می شوند، مورد پیگیری قرار بگیرند و شرکت‌ها مورد حمایت باشند تا بتوانند این اهداف را دنبال کنند ولی اگر در حد امضا باشد، شرایط مانند گذشته می شود.
خطیبی با اشاره به رقابت ایران و روسیه و تاثیر این مساله در پیشبرد اهداف، گفت: این مساله می تواند تبدیل به همکاری شود، اگر این اتفاق بیفتد، هر دو طرف می‌توانند سود ببرند، بنابراین این تعامل می‌تواند تبدیل به فضایی شود که در آن، هر دو طرف بتوانند منافعی را بدست آورند.
وی با اشاره به تاثیر این روابط در برهم زدن سیاست‌های آمریکا علیه ایران، روسیه و چین، گفت: بحثی بود که کشورهایی که تحریم هستند با یکدیگر کلوپ تحریمی ایجاد و به همدیگر کمک کنند؛ حداقل این سه کشور می‌توانند با اتحاد با هم کارهای بزرگی را انجام دهند و تبدیل به یک قدرت شوند و کشورهای دیگر نیز می‌توانند با آن‌ها کار کنند. هرچه روابط این کشورها افزایش یابد، موجب گسترش همکاری‌ها می‌شود و می‌تواند تحریم‌ها را خنثی کند.
نماینده سابق ایران در اوپک با تاکید بر اینکه در بخش انرژی به شدت نیاز به سرمایه‌گذاری است، اگر سرمایه‌گذاری‌ها صورت بگیرد، در بخش‌های مختلف می‌توانیم شاهد رشد تولید باشیم، گفت: البته دولت با توانی که دارد در بخش صندوق توسعه سرمایه‌گذاری‌هایی را انجام می‌دهد و اینگونه نیست که سرمایه‌گذاری‌ها متوقف باشد، اما نیاز به سرمایه‌گذاری بیش از این است که دولت به تنهایی بتواند آن را تامین کند و باید منابع دیگری نیز به کار گرفته شود که بتوان این نیاز سرمایه‌گذاری را در بخش نفت و گاز را پاسخ داد.
خطیبی با بیان اینکه سیاست ایران برای افزایش همکاری‌های بین‌المللی همراستا با سیاست‌های کشور می‌تواند تحولات خوبی را رقم بزند، افزود: البته باید توجه داشت که در طول سال‌های گذشته ایران خودکفایی زیادی در حوزه انرژی بدست آورده است اما با این حال توسعه روابط می‌تواند موجب تحول بیشتر شود.
