یاداشت اقتصادی| معادن ایران، سرمایه خفته

بخش معادن و صنایع معدنی ایران از مزیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی برای کمک به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در اقتصاد ایران برخوردار است. با توجه به وجود ذخایر گسترده معدنی و با در نظر گرفتن پیوندهای بسیار قوی و طولانی میان فعالیت‌های معدنی با طیف وسیعی از صنایع و خدمات کشوری، توسعه معادن و صنایع معدنی می‌تواند سهم تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا کرده و همانطور که در برنامه توسعه نیز تاکید شده است، این بخش را به یکی از پیشران‌های اصلی رشد اقتصادی تبدیل کند.

اما بررسی آمار و ارقام مربوط به جایگاه معادن در اقتصاد ایران، حاکی از وجود پراکندگی و تنوع عجیب آمار در این حوزه است به نحوی که در بسیاری از موارد تفکیکی بین معادن و صنایع معدنی وجود ندارد که این خود گویای عدم توجه جدی به بخش معادن است.

با نگاهی به آمار کشورهای توسعه یافته که از میزان ذخائر مشابه ایران برخوردار هستند، می‌توان جایگاه این بخش در اقتصاد را به درستی درک کرد؛ به طور مثال در حال حاضر در برخی از کشورهای توسعه یافته، معدن سهم در خور توجهی از تولید ناخالص داخلی آن‌ها را تشکیل می‌دهد. در کشور آمریکا ۶/۱ درصد، در کانادا ۶/۳ درصد، در شیلی ۵/۱۶ درصد و در استرالیا ۶/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را بخش معدن تشکیل می‌دهد. این در حالی است که در ایران این میزان به ۸۳ درصد می‌رسد. (البته با احتساب بخش صنایع معدنی این سهم به بیش از ۴ درصد بالغ می‌گردد) ولی با نگاهی به میزان ذخیره و تنوع مواد معدنی موجود در آن کشورها و مقایسه آن‌ها با ایران می‌توان به صراحت مشاهده کرد که ایران از لحاظ تنوع و میزان ذخیره مواد معدنی، خیلی کمتر از آن‌ها نیست.

وجود ۵۷ میلیارد تن ذخیره معدنی که ۳۷ میلیارد تن آن به صورت قطعی و ۲۰ میلیارد تن آن ذخیره‌ احتمالی است و وجود ۶۸ نوع ماده معدنی، که حاصل تنها اکتشاف ۲۰ درصد از پوشش کل کشور است، ایران را جزء ۱۲ کشور برتر معدن‌خیز قرار داده است که با نگاهی دقیق‌تر می‌توان دریافت که ایران در مواد معدنی استراتژیک همچون مس، سنگ آهن و ….. وضعیت بسیار مناسب‌تری نسبت به میزان متوسط جهانی دارد، از سوی دیگر همچنین ایران جزو سه کشور نخست جهان از لحاظ ذخایر معدنی است؛ اما با این شرایط بخش معدن ایران همواره در طول سالیان اخیر سهم کمتر از ۱ درصد در تولید ناخالص داخلی داشته است.

تشکیل و ورود صنایع معدنی مهم و مادر همچون فولاد، مس، آلومینیوم، سیمان، سرب و روی و … همه در سایه وجود معادن در ایران بوده است. ایران بزرگترین تولیدکننده سرب و روی خاورمیانه، رتبه سوم استخراج سنگ‌های تزئینی، رتبه شانزدهم تولید مس و همچنین رتبه هشتم تولید باریت و کرومیت جهان را داراست. ضمن آنکه در تولید محصولات معدنی مهم مانند سیمان، رتبه نهم و تولید فولاد، رتبه هفدهم دنیا را به خود اختصاص داده است. سهم ۳۲ درصدی محصولات بخش معدن و صنایع معدنی از صادرات غیرنفتی کشور (صادرات بیش از ۴۱ میلیون و ۲۹۰ هزار تن محصولات بخش معدن و صنایع معدنی به ارزش ۱۰ میلیارد و ۳۲۱ میلیون دلار در سال ۱۳۸۹)، سهم بیش از ۲۳ درصدی از ارزش بازار بورس کشور و سهم حدود ۵ درصدی ارزش افزوده در تولید ناخالص داخلی کشور، حضور فعال بخش معدن با ۵۷۰۰ معدن، ۲۰۶۰۰ واحد صنایع معدنی، ۲۸۵ میلیون تن استخراج سالیانه و ۱۰۶ هزار اشتغال مستقیم، نشان از پتاسیل بالای این بخش دارد ولی این میزان با توجه به پتانسیل موجود در کشور بسیار کم است که می‌بایست یک عزم جدی در تهیه نقشه راه معدن و افزایش سهم این بخش در کل چرخه اقتصاد، در بخش‌های مختلف حاکمیتی و سیاست‌گذاری، مورد حمایت و نظارت قرار گیرد.

از سوی دیگر معرفی ظرفیت های معدنی کشور و جریان سازی رسانه ای در سطح ملموس برای افکار عمومی جامعه، پیرامون ظرفیت بی نظیر معدن در ایران و دستاوردهای معدن و صنایع معدنی ضروری به نظر می رسد.