الزام به‌روزرسانی زیرساخت‌های لجستیک در مناطق آزاد
استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شانگهای، بریکس، اکو، آیورا، خزر و کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌تواند فرصت‌های مناسبی را در اختیار مناطق آزاد قرار دهد.
راهبرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برای جهش سرمایه‌گذاری و صادرات از طریق نوآوری به‌عنوان نیروی محرکه رشد اقتصادی و رقابت‌پذیری، قادر است با سازگاری و همراهی با بازار، به تغییر و بهبود مستمر فعالیت‌های اقتصادی مناطق بینجامد. ماهیت ذاتی این راهبرد دهگانه، خلق ایده‌های جدید و نوآوری است که نقش اساسی در توسعه مناطق آزاد و ویژه دارند.
جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تقویت خوشه‌های صنعتی، تشویق تحقیق و توسعه، تقویت استارت‌آپ‌ها، رشد اکوسیستم کارآفرینی، توجه به رقابت‌پذیری جهانی، تحریک تنوع اقتصادی، توسعه تجارت، استفاده از اقتصاد دیجیتال و رشد مهارت‌آفرینی‌های جدید از نکات مهمی است که در توسعه چندوجهی مناطق آزاد و ویژه با جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فناوری می‌تواند پذیرش نوآوری را به‌عنوان اکوسیستمی پویا و آماده برای حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی عملیاتی کند.
نوآوری نقش حیاتی در ارتقای توسعه پایدار در مناطق آزاد دارد. به‌ویژه با تشویق و پذیرش فناوری‌های سبز و راه‌حل‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، این مناطق می‌توانند اثرات زیست‌محیطی خود را کاهش دهند. مناطق آزاد مبتنی بر نوآوری به ویترین‌هایی برای توسعه پایدار تبدیل شده و کسب‌وکارهای آگاه از محیط زیست را با رویکرد مسئولانه به رشد اقتصادی تقویت می‌کنند.
از این‌رو، نوآوری نقش مهمی در توسعه مناطق آزاد و ویژه، محرک رشد اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تقویت خوشه‌های صنعتی و ترویج توسعه پایدار فعالیت‌ها دارد. با پرورش فرهنگ نوآوری، حمایت از تحقیق و توسعه و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانند به محرک‌های اقتصادی پویا تبدیل شده و باعث رشد، ایجاد فرصت‌های شغلی و کمک به توسعه اقتصادی شوند. از آنجایی‌که اقتصاد جهانی به‌طور فزاینده‌ای رقابتی و مبتنی بر فناوری است، فعالیت مناطق آزاد و ویژه با استقبال از نوآوری، تضمین‌کننده پویایی و موفقیت بلندمدت خواهد بود.
مناطق ویژه اقتصادی نیز به‌عنوان کانون‌های تولید و صادرات کالا و خدمات که در ارتباط و تعامل با اقتصاد جهانی رشد و نمو یافته‌اند، می‌توانند سهم ایران را در اقتصاد جهانی به‌گونه‌ای قابل‌قبول افزایش دهند. این مناطق نیازمند به‌روز رسانی، نوسازی و برخورداری دائم از برترین سطوح دانش و فناوری در حوزه‌های تولید، واردات، صادرات و لجستیک انواع کالا و خدمات هستند.
شرکت‌های دانش‌بنیان سهم اساسی در این زمینه داشته و اساس تولید دانش‌محور با ارزش‌افزوده بالا را شکل می‌دهند. ضمن آنکه خوشه‌های صنعتی شکل‌گرفته در مناطق ویژه اقتصادی، مراکز علمی و کاربردی مرتبط و از همه مهم‌تر، نیاز شرکت‌ها و صنایع مستقر در این مناطق را می‌توان از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان متحول ساخت.
مناطق ویژه اقتصادی طی سال‌های گذشته علاوه بر همکاری‌های لازم در ارائه زمین رایگان، ارزان یا با تخفیف خاص به شرکت‌های دانش‌بنیان و حمایت همه‌جانبه از این شرکت‌ها، طبق تعرفه‌های هزینه خدمات سالانه این مناطق که به تصویب هیئت وزیران می‌رسد، تا سقف ۲۵ درصد در تعرفه‌های مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان تخفیف اعمال کرده‌اند. با در نظر گرفتن گذشت سه دهه از سابقه مناطق ویژه اقتصادی و تغییرات گسترده‌ای که در اقتصاد جهان در این مدت به وجود آمده است، و با توجه به ضرورت جهش اقتصادی ایران با اتکا به شرکت‌ها و صنایع دانش‌بنیان، ضروری است طرحی نو در انداخته شده و استراتژی کلانی برای تحقق این موضوع در مناطق ویژه اقتصادی در نظر گرفته شود، به‌گونه‌ای که قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها و مصوبات مناطق ویژه اقتصادی مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرد تا مزایای قانونی فراوانی برای جذب شرکت‌های دانش‌بنیان لحاظ کرده و حتی تبعیض مثبت را نسبت به این شرکت‌ها اعمال کند.
محورهای همکاری مشترک مناطق آزاد در حوزه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری با راهبرد جدید شبکه‌سازی بازاریابی مشترک میان مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در زمینه‌های درآمدی، سرمایه‌گذاری، تجارت، صادرات و لجستیک در کشورهای هدف منطقه‌ای و جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تصویب طرح جامع لجستیک و صادرات مجدد مناطق آزاد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های حمل‌ونقل ترکیبی و ترانزیت میان مناطق، از برنامه‌های کاری مشترک است که باید حوزه‌های اقتصادی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور را در بر گیرد.
استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شانگهای، بریکس، اکو، آیورا، خزر و کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌تواند فرصت‌های مناسبی را متناسب با اقلام وارداتی کشورهای عضو این سازمان‌ها در اختیار مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران قرار دهد.
مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران در نشست سه روزه اخیر سران بریکس در کازان روسیه ۵ پیشنهاد مهم ارائه داد که از جمله آن‌ها تجهیز کشورهای عضو بریکس به فناوری‌های نوین است. او همچنین به اولویت قرار گرفتن مسائل اقتصاد-مالی، استفاده از ارزهای ملی و کاستن از قدرت دلار، سرمایه‌گذاری مشترک، تقویت بانک توسعه نوین که یکی از آن‌ها برآمده از بریکس است، و مقابله گروهی با تحریم‌ها اشاره کرده است.
شناسایی مزایا و ویژگی‌های متمایز مناطق آزاد و ویژه و معرفی آن‌ها به یکدیگر جهت بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی هر منطقه در ساختار شبکه‌سازی بخش مهم دیگری از این ساختار است که باید به‌صورت شبکه‌ای هماهنگ و مورد توجه قرار گیرد.
محور دیگر، بهره‌گیری از مدل کالاهای همراه مسافر با هدف حداکثری کردن کسب درآمدهای سازمان‌های مناطق آزاد و جذب مسافر با رویکرد رونق صنعت گردشگری در مناطق است. همچنین حضور در نمایشگاه‌ها و رویدادهای تجاری داخلی و بین‌المللی برای معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و کالاهای تولیدشده در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در جهت استمرار تحقق توسعه اقتصادی است. همچنان‌که تعیین زنجیره تأمین کالا میان تولیدات و محصولات تولیدشده در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به‌گونه‌ای که کالا در شبکه همکاری مبادله، فروش و تأمین قرار گیرد.
استفاده از ظرفیت‌های طرح یک کمربند یک راه چین با محوریت مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران، ایجاد شبکه جامع گردشگری مناطق برای ترسیم منافع و اهداف مشترک اقتصادی به‌منزله صنعت مکمل جذب گردشگر و تسریع در همکاری‌های بانکی و مالی با ترسیم شیوه‌نامه‌های همکاری برای تأمین منابع مالی و مشارکت پروژه‌های عمرانی و تولیدی از دیگر بخش‌های سازوکار شبکه‌سازی جذب سرمایه‌گذاری و جهش تولید در مناطق است.
این محورها باید در عمل سرلوحه برنامه‌های عملیاتی و اقدام‌های اقتصادی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برای جهش تولید و گسترش صادرات قرار گیرد که با اجرایی کردن نتایج جلسات کاری مشترک میان معاونین اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قابل انجام است.
دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به تازگی بر پیشتازی اقتصاد دانش‌بنیان با هدف ارتقای جایگاه جهانی کشور و افزایش تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان تأکید کرده است. در همین راستا وی بر تشکیل کارگروه انتقال فناوری در دبیرخانه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با حضور صاحب‌نظران اقتصادی و سیاست‌گذاری تجاری تأکید داشته است تا با تشکیل این کارگروه، عقب‌ماندگی صنعتی و تولیدی مناطق را برطرف سازند.
از این‌رو، موفقیت کارگروه انتقال فناوری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را می‌توان در گرو همکاری و همفکری همه بخش‌ها، سازمان‌ها، صاحب‌نظران و کارآفرینانی دانست که در هر سه حوزه تولید، تأمین سرمایه یا صادرات و در نهایت علم و دانش مربوط به انتقال تکنولوژی قابل توجه است. به‌ویژه با کنار هم قرار گرفتن این بخش‌ها می‌توان علاوه بر نیازسنجی مفید و واقعی فناوری‌های مناطق، موارد مورد نیاز فعالان اقتصادی را شناسایی کرد.
عبدالرسول خلیلی-کارشناس مناطق آزاد
