استدلال های منسوخ در خصوص تک نرخی کردن ارز

در شرایطی مجددا شاهد اظهارات منسوخ و استدلال های سطحی در خصوص تک نرخ کردن ارز هستیم، که پیروی از این سیاست به شدت به التهابات بازار ارز دامن زده است. بعد از اظهارات وزیر اقتصاد در خصوص تک نرخ سازی ارز، اخیرا معاون اول رئیس جمهور نیز پیروی از این سیاست را هدف اصلی دولت عنوان کرده است.

صبح امروز محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور در همایش مسئولان روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی بیان کرد: باید به جامعه جواب داده می‌شد که نوسانات و جهش‌های نرخ ارز به‌چه‌علت است؛ ما یک تجربه موفق را در تک‌نرخی کردن ارز داشتیم و این کار یعنی سلامت اقتصاد و حذف رانت. ارزی که در خریدها به حساب مردم گذاشته می‌شود، غیر از کالاهای اساسی، ارز آزاد است.

معاون اول رئیس‌جمهور اظهار داشت: اگر تولیدکننده و واردکننده ارز دیگری گرفته باشند، مابه‌التفاوتش به مردم داده نمی‌شود؛ ما در دولت اصلاحات تجربه موفقی در تک‌نرخی کردن ارز داشتیم و دولت بعدی نیز ارز تک‌نرخی را تا یکی ـ دو سال ادامه داد، این سیاست را به‌طور جد دنبال می‌کنیم.

آقای معاون اول، شرایط اقتصاد ایران در ۱۴۰۳ زمین تا آسمان با دهه ۷۰ و ۸۰ تفاوت دارد!

معاون اول رئیس جمهور با اشاره به تجربه موفق تک نرخ سازی ارز در دولت اصلاحات در نیمه دوم دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، لزوم اجرای این سیاست ارزی را در این برهه ضروری دانسته است. این در حالی است که مشخصا شرایط اقتصاد ایران در دهه ۹۰ خصوصا از سال ۹۶-۹۷ به بعد و با تشدید تحریم ها به هیچ وجه همانند شرایط قبلی نیست.

لازم به ذکر است دو تجربه تک نرخ سازی سازی در سال ۹۷ و ۱۴۰۱ به وضوح نشان می دهد که هر بار اجرای این سیاست، جز تحمیل تورم سنگین و در نهایت عقب نشینی از سیاست تک نرخ سازی برای اقتصاد به بار نیاورده است.

چرا ارز تک نرخی نمی شود؟

طبیعتا دلیل افزایش نرخ ارز در بازار آزاد وجود تقاضاهای نامشروع یا به اصلاح تقاضا قاچاق، فرار سرمایه و سفته بازی است. برآورد های حاکی از آن است که حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار است.

مکانیسم فرایند رشد نرخ ارز بازار آزاد به این شکل است که وقتی نرخ رسمی به نرخ بازار آزاد می رسد، صادرکننده به دلیل ریسک فروش ارز صادراتی به قاچاقچی از این امر امتناع می کند و ترجیح می دهد ارز خود را در سامانه های رسمی بفروشد.

در این شرایط قاچاقچیان و دیگر فعالان بازار آزاد افزایش پیدا می کنند  و به دلیل دسترسی به نقدینگی بیشتر، نرخ های بالاتری را به صادرکنندگان غیرنفتی و دیگر عرضه کنندگان ارز غیرنفتی پیشنهاد می کنند و به این ترتیب مجددا نرخ بازار غیر رسمی را بالاتر می برند و جذابیت این بازار برای صادرکنندگان بالاتر می رود.

به دنبال این رویه مجددا تمامی نرخ ها  رشد می کند و این سیکل تکرار شونده حدود ۴۰ سال است که در اقتصاد ایران تکرار شده است. بنابراین تا زمانی که تقاضای قاچاق در بازار غیر رسمی جولان بدهد، هیچگاه امکان تک نرخ سازی ارز بر روی نرخ بازار آزاد وجود نخواهد داشت.

در واقع در چنین شرایطی  که سیاست گذار  هر چه به دنبال نرخ ارز غیر رسمی می رود این نرخ با کوچکترین شوکی بالا و بالاتر می رود و اقتصاد در یک عدم تعادل بزرگ قرار میگرد و مجبور به تثبیت یک نرخ رسمی برای ارز می شود.