منشأ تناقض آمار رشد در مناظره نیلی و خاندوزی

امیر حسین تقی پور| اخیرا مناظره ای بین سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد دولت سیزدهم و مسعود نیلی مشاور اقتصادی دولت یازدهم برگزار شد. در این مناظره استدلال دو طرف بر آمار رشد سال های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ متناقض بود که همین تناقض منجر به ایجاد موج رسانه ای گسترده و اظهارنظرهای بعضا غیر منصفانه ای در خصوص آمار رشد اقتصادی در دولت سیزدهم گردید.

لازم به ذکر است در این مناظره خاندوزی با استناد به آمار بانک مرکزی اعداد رشد اقتصادی بدون احتساب نفت برای سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ را به ترتیب، ۳.۴ درصد، ۴.۲ درصدو ۴ درصد عنوان می کند. همچنین در ادامه با استناد به آمار مرکز آمار ایران، آمار رشد اقتصادی بدون نفت را به ترتیب برای سال های مذکور، ۵ درصد ، ۴.۸ درصد و ۳.۴ درصد عنوان می کند.

این در حالی است که نیلی به اعداد مطرح شده توسط خاندوزی اشکال وارد کرده و عنوان می کند که طبق گزارش مرکز آمار رشد اقتصادی بدون نفت در طی این سال ها، به ترتیب ۲.۲ درصد، ۲.۵ درصد و ۱.۹ درصد بوده است.

در این یادداشت به بررسی اعداد و ارقام مطرح شده توسط هر دو استاد گرانقدر در مناظره می پردازم و سعی می کنم تا منشا اختلاف در گزارش اعداد را به صورت کامل توضیح دهم.

گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰

تصویر زیر گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲  براساس قیمت‌های ثابت سال ۱۴۰۰ است. همانطور که مشخص است رشد اقتصادی غیرنفتی و رشد اقتصاد با احتساب نفت به طور کامل مشخص است. لازم به ذکر است که مجموع رشد سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بدون احتساب بخش نفت معادل ۱۲.۰۷ درصد است.  بنابراین متوسط‌ سالانه (میانگین گیری ساده)  سالی حدود ۴ درصد رشد غیرنفتی اقتصاد ایران بدون احتساب نفت است.

رشد اقتصادی با احتساب نفت هم معادل ۱۴.۲ درصد می شود. یعنی متوسط سالانه (میانگین گیری ساده) رشد اقتصاد ایران با احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ معادل ۴.۷ درصد بوده است.

گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰

مرکز آمار ایران در چند سال اخیر بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ گزارش رشد اقتصادی منتشر می‌کرد. گزارش رشد اقتصادی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ هم برمبنای همین سال پایه منتشر شد. طبق این گزارش‌ها که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ بود، رشد اقتصادی کشور بدون احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب  ۵ درصد، ۴.۸ درصد و ۳.۴ درصد بوده است.

رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب ۵.۶ درصد، ۵.۱ درصد و ۵.۷ درصد بوده است. در ادامه گزارشی که توسط مرکز آمار ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۳ در سایت رسمی این مرکز منتشر شده آمده است:

گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰/وقتی ناگهان تمام اعداد عوض شدند

اما مرکز آمار چند ماه پیش گزارش رشد ۹ ماهه ۱۴۰۳ را منتشر کرد که  بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ بود. در این گزارش ارقام رشد سال های قبل هم آمده بودند و متناسب با سال پایه جدید (سال پایه ۱۴۰۰) بازنگری شده بودند.

نکته ی قابل توجه و محل سوال این است که اعداد رشد سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ نسبت به اعداد رشدی که در گزارش های قبلی مرکز آمار بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰ محاسبه شده بودند، اختلاف فاحشی پیدا کرده بودند.

طبق این گزارش جدید، رشد اقتصادی بدون احتساب نفت در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ (برمبنای سال پایه ۱۴۰۰) به ترتیب ۲.۲ درصد، ۲.۵ درصد و ۱.۹ درصد بود. این در حالی است که در گزارش قبلی مرکز آمار که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰، رشد اقتصادی در سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب ۵ درصد، ۴.۸ درصد، ۳.۴ درصد گزارش شده بود. همچنین رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ترتیب ۳.۷ درصد، ۳.۶ درصد و ۴.۶ درصد گزارش شده بود.

به بیانی دیگر، ۵ درصد سال ۱۴۰۰ به  ۲.۲ درصد، ۴.۸ درصد سال ۱۴۰۱ به ۲.۵ درصد و  ۳.۴ درصد سال ۱۴۰۲ به ۱.۹ تقلیل پیدا کرده بودند. در واقع استدلال دکتر نیلی بر مبنای همین گزارش بود.

دو گزارش آمار خاندوزی و یک گزارش آمار نیلی را تایید میکند

همانطور که گفته شد، آمار ارائه شده توسط مسعود نیلی، منطبق بر گزارش مرکز آمار ایران بر مبنای سال پایه ۱۴۰۰ بوده است. در حالی که خاندوزی علاوه بر استناد به گزارش رشد اقتصادی بانک مرکزی (برمبنای سال پایه ۱۴۰۰)  به گزارش خود مرکز آمار (بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰)  نیز استناد می کند.

لازم به ذکر است اساسا در بخش رشد اقتصادی غیرنفتی، هیچگاه تغییر سال پایه نباید اینقدر اعداد رشد را جابه‌جا کند. در واقع گزارش اخیر مرکز آمار که در آن بر مبنای سال ۱۴۰۰ اعداد رشد سال های قبل را بانگری شده بودند، منشا اصلی تفاوت در ارائه اعداد تلقی می شود.

آمار اقتصادی بانک مرکزی موثق تر است یا مرکز آمار؟

اما در مقایسه آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی باید گفت که سابقه مرکز آمار در ارائه گزارش های رشد اقتصادی به ۲۰ سال گذشته باز میگردد و بانک مرکزی در این خصوص سابقه ای ۶۰ ساله دارد. نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که مرکز آمار بارها در آمار های خود تجدیدنظرکرده و آمار های این سازمان در هیچ دولتی تا کنون سانسور نشده است.

اما گزارش های اقتصادی بانک مرکزی هیچ گاه تا کنون با تغییر سال پایه تا این حد دچار تغییرات نشده است و البته در برخی سال ها گزارش های آن مسکوت مانده و اجازه ی انتشار پیدا نکرده است. از همین رو به نظر می رسد استناد به آمار های بانک مرکزی در خصوص اعداد و ارقام رشد اقتصادی موجه تر و موثق تر باشد.

به عنوان مثال سال ۹۴ که بانک مرکزی رشد اقتصادی منفی برای آن سال محاسبه کرده بود، مرکز آمار ایران رشد ۱.۱ درصدی را محاسبه کرده بود. البته چندی بعد گزارش بانک مرکزی مسکوت شد و اجازه انتشار پیدا نکرد. اما سال بعدش که رشد اقتصادی مثبت شد، بانک مرکزی اجازه پیدا کرد تا گزارش رشد سال قبل رو هم منتشر کند. نکته جالب اینجاست که مشخص شد عدد رشد اقتصادی محاسبه شده توسط بانک مرکزی  منفی ۱.۸ درصد بوده است. این در حالی است که  مرکز آمار در سال های بعد، رقم رشد اقتصادی سال ۹۴ رو تغییر داد و  عدد رو‌ منفی کرد.

منبع: تسنیم