سیر نزولی نرخ مشارکت اقتصادی با وجود افزایش نیروی کار

نرخ مشارکت اقتصادی به درصدی از جمعیت در سن کار گفته می‌شود که در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت دارند، یعنی یا شاغل بوده یا در جست‌وجوی کار هستند. این شاخص یکی از مهم‌ترین معیارها برای سنجش وضعیت بازار کار در یک جامعه است.

چندی پیش سیدمالک حسینی معاون اشتغال و کارآفرینی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نرخ مشارکت اقتصادی در کشور را ۴۱ درصد اعلام کرد که با میانگین جهانی که ۶۰ درصد اعلام می شود، فاصله زیادی دارد و بیانگر خروج بخش عمده ای از نیروی کار از بازار است.

بر اساس آخرین اطلاعاتی که به تازگی مرکز آمار ایران از وضعیت اشتغال و بازار کار ایران در بازه زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ منتشر کرده است، می توان سیر تحولات بازار کار ایران را در حدود ۲ دهه اخیر مشاهده کرد.

وضعیت جمعیت در سن اشتغال

طبق این آمار، در سال ۱۳۸۴ جمعیت ۱۵ ساله و بالاتر کشور ۴۹ میلیون و ۵۲۷ هزار و ۳۴۰ نفر بود که این شاخص در سال ۱۴۰۲ به عدد ۶۴ میلیون و ۵۵۱ هزار و ۸۵۲ نفر رسیده است؛ از این میزان، تعداد مردان از ۲۴ میلیون و ۸۵۸ هزار و ۵۱۷ نفر به ۳۲ میلیون و ۲۳۳ هزار و ۶۴۶ نفر افزایش یافته است.

همچنین جمعیت زنان در سن کار نیز در سال ۱۴۰۲ رقم ۳۲ میلیون و ۳۱۸ هزار و ۲۰۷ نفر بوده است که این شاخص در سال ۱۳۸۴ برابر ۲۴ میلیون و ۶۶۸ هزار و ۸۲۳ نفر ثبت شده بود.

نرخ مشارکت اقتصادی

طبق برآورد مرکز آمار ایران نرخ مشارکت اقتصادی کشور در سال ۱۳۸۴ به ۴۶.۷ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر می رسید که این رقم در سال ۱۴۰۲ به عدد ۴۱.۳ درصد تنزل کرده است و نشان دهنده خروج بخش عمده‌ای از نیروی کار از بازار است.

نرخ مشارکت اقتصادی که با نام نرخ فعالیت نیز شناخته می‌شود، از تقسیم تعداد جمعیت فعال به جمعیت افراد در سن کار به‌دست می‌آید؛ به عبارت دیگر، نرخ مشارکت اقتصادی معادل نسبت جمعیت بیکار یا شاغل ۱۵ ساله یا بیشتر به کل افراد بالای ۱۵ سال است.

تفکیک جمعیتی نرخ مشارکت اقتصادی بیانگر آن است که کاهش نرخ مشارکت اقتصادی بیشتر ناشی از کاهش این شاخص در بین مردان بوده است زیرا در بازه زمانی سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۲ نرخ مشارکت اقتصادی برای مردان ۵.۸ درصد و برای زنان ۴.۹ درصد کاهش داشته است.

یعنی اینکه نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۸۴ برای مردان ۷۴.۲ درصد بوده که به ۶۸.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته و نرخ مشارکت زنان از ۱۹.۱ درصد به ۱۴.۲ درصد در سال ۱۴۰۲ عقبگرد داشته است.

این آمار بدان معناست که با وجود آنکه زنان در ۲ دهه اخیر بیشترین ورود و فارغ التحصیلی از مراکز آموزش عالی و دانشگاهی را داشته اند، کمتر در اشتغال مشارکت دارند و شکاف جنسیتی در بازار طی ۲ دهه گذشته تشدید شده است.

جمعیت فعال

جمعیت فعال کشور در سال ۱۳۸۴ برای افراد ۱۵ ساله و بیشتر ۲۲ میلیون و ۹۴۹ هزار و ۲۴۸ نفر و جمعیت غیر فعال در همین بازه سنی، ۲۶ میلیون و ۱۵۷ هزار و ۴۰۹ نفر بود که سهم مردان از جمعیت فعال به ۱۸ میلیون و ۲۶۲ هزار و ۴۱۳ نفر و زنان به چهار میلیون و ۶۸۶ هزار و ۸۴۵ نفر می رسید.

تمام افراد ۱۰ ساله و بیش‌تر (حداقل سن تعیین شده) که در هفته تقویمی قبل از هفته آمارگیری (هفته مرجع) طبق تعریف کار، در تولیـد کـالا و خـدمـات مشارکت داشتـه (شـاغـل) و یا از قابلیت مشـارکت برخـوردار بـوده‌اند (بیکـار)، جمعیت فعـال اقتصـادی محسـوب می‌شـوند که در اینجا آمار افراد بالای ۱۵ سال به صورت مشخص، تعیین شده است.

گفتنی است که سهم مردان از جمعیت غیر فعال ۱۵ سال و بالاتر کشور در سال ۱۳۸۴، ۶ میلیون و ۳۵۴ هزار و ۲۷۹ نفر و زنان ۱۹ میلیون و ۸۰۳ هزار و ۱۳۰ نفر بود.

جمعیت فعال کشور در سال ۱۴۰۲، برای افراد ۱۵ ساله و بیشتر ۲۶ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۳۰۰ نفر و جمعیت غیر فعال همین بازه سنی، ۳۷ میلیون و ۹۱۳ هزار و ۵۵۲ ثبت شده است که سهم مردان از آن به ۲۲ میلیون و ۳۱ هزار و ۵۲۷ نفر و زنان به چهار میلیون و ۵۹۶ هزار و ۷۷۳ نفر می رسید.

بر همین اساس سهم مردان از جمعیت غیر فعال ۱۵ سال و بالاتر کشور در سال ۱۴۰۲، ۱۰ میلیون و ۱۹۲ هزار و ۱۱۹ نفر و زنان ۲۷ میلیون و ۷۲۱ هزار و ۴۳۴ نفر ثبت شده است.

رشد جمعیت فعال کشور بیشتر مرهون افزایش مشارکت مردان بوده و جمعیت فعال زنان، برخلاف رشد جمعیت کل آنان، کاهش اندکی داشته است ضمن آنکه بخش زیادی از جمعیت غیرفعال همچنان به جمعیت زنانه تخصیص دارد. این مساله، به ویژه با کاهش مشارکت زنان در اقتصاد و ثبات محدود فرصت‌های شغلی برای آنان، نگرانی‌هایی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های انسانی ایجاد می‌کند.

کاهش ۳.۴ درصدی نسبت اشتغال

نسبت اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر برای سال ۱۳۸۴ به ۴۱.۳ درصد و در سال ۱۴۰۲ به ۳۷.۹ درصد می رسد؛ این نسبت به ترتیب برای جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بالاتر ۲۰ میلیون و ۲۹۰ هزار و ۴۴۸ نفری کشور در سال ۱۳۸۴ و ۲۴ میلیون و ۴۹۰ هزار و ۱۸۲ نفر در سال ۱۴۰۲ به دست آمده است.

نسبت اشتغال یکی از شاخص‌های کلیدی در تحلیل وضعیت بازار کار یک کشور یا منطقه است. این شاخص بیانگر سهم جمعیت شاغل از کل جمعیت در سن کار (۱۵ سال و بیشتر) یا همان جمعیت فعال است و به‌صورت درصدی بیان می‌شود.

نکته جالب آنکه نسبت اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر برای مردان در سال ۱۳۸۴ به عدد ۶۶.۷ درصد با جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر ۱۶ میلیون و ۴۱۹ هزار و ۶۵۴ نفر می رسید که در سال ۱۴۰۲ نسبت اشتغال برای مردان به ۶۳.۹ درصد با جمعیت شاغل ۲۰ میلیون و ۵۸۳ نفر ثبت شده است.

بهبود نرخ بیکاری

نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در سال ۱۳۸۴ به ۱۱.۶ درصد و جمعیت بیکار همین بازه سنی به ۲ میلیون و ۶۵۸ هزار و ۸۱۰ نفر می رسید که این ارقام برای سال ۱۴۰۲ در نرخ بیکاری جمعیت ۸.۱ درصد و جمعیت بیکار ۲ میلیون و ۱۴۸ هزار و ۱۱۹ نفر ثبت شد.

کاهش نرخ و جمعیت بیکار نشان‌دهنده بهبود نسبی وضعیت اشتغال در بازار کار است که با توجه به تغییرات جمعیتی، کاهش نرخ بیکاری کمی مثبت تلقی می‌شود، اما حالت کلی هنوز به بهبود بیشتر نیاز دارد.

نرخ بیکاری درصد افرادی است که قادر به کارکردن هستند، اما شغلی ندارند و به طور فعال در جستجوی کار هستند. این نرخ به طور معمول برای افراد بالای ۱۵ ساله و بیشتر محاسبه می‌شود و یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی وضعیت اقتصادی کشورها به شمار می‌رود.

نرخ بیکاری جمعیت مردان ۱۵ ساله و بیشتر در سال ۱۳۸۴ به ۱۰.۱ درصد و جمعیت بیکار همین بازه سنی به یک میلیون و ۸۴۲ هزار و ۷۵۹ نفر می رسید که این ارقام برای سال ۱۴۰۲ در نرخ بیکاری جمعیت ۶.۶ درصد و جمعیت بیکار یک میلیون و ۴۵۸ هزار و ۳۸۲ نفر ثبت شد.

مردان در این بازه زمانی کاهش قابل توجهی در نرخ بیکاری داشته‌اند که نشان‌دهنده بهبود فرصت‌های شغلی برای آن‌هاست و این کاهش می‌تواند نشان‌دهنده تاثیر سیاست‌های اشتغال‌زایی یا افزایش ظرفیت جذب نیروی مردان در بازار کار باشد.

نرخ بیکاری زنان ۱۵ ساله و بیشتر در سال ۱۳۸۴ به ۱۷.۴ درصد و جمعیت بیکار همین بازه سنی به ۸۱۶ هزار و۵۱ نفر می رسید که این ارقام برای سال ۱۴۰۲ در نرخ بیکاری جمعیت ۱۵.۰ درصد و جمعیت بیکار ۶۸۹ هزار و ۷۳۷ نفر ثبت شد.

نرخ بیکاری زنان همچنان بالا باقی مانده و کمتر از مردان کاهش یافته است؛ به‌رغم کاهش ۲.۴ درصدی در نرخ بیکاری، سهم بیکاری زنان در مقایسه با مردان بیشتر است. این اختلاف نشان‌دهنده وجود مشکلات ساختاری در اشتغال زنان و محدودیت‌ها در فرصت‌های شغلی در مقایسه با مردان به شمار می آید.

این آمار تاکید می‌کند که با وجود افزایش جمعیت شاغلان بین سال ۱۳۸۴ و ۱۴۰۲ (از ۲۰.۲ میلیون به ۲۴.۴ میلیون نفر)، نسبت اشتغال به دلیل رشد سریع‌تر جمعیت کلی کاهش یافته است در کنار آنکه همچنین درصد اشتغال میل به مردانه ماندن دارد.

باید پذیرفت که در تمام شاخص‌ها (مشارکت اقتصادی، اشتغال و تخصیص جمعیت فعال)، مردان سهم غالب را دارند و مشارکت و اشتغال زنان روند کاهشی یافته و شکاف بین این ۲ جنسیت همچنان پابرجاست.

کاهش نرخ مشارکت اقتصادی با افزایش جمعیت شاغلان هم‌خوانی ندارد و نشان می‌دهد که بخشی از جمعیت به سمت غیرفعالی حرکت کرده‌اند.

رشد جمعیت شاغلان و فعالان بیشتر متکی به نیروی کار مردان بوده است؛ در مقابل مشارکت و اشتغال زنان ثابت یا رو به افول است.

نباید فراموش کرد که جمعیت غیرفعال زنان با وجود رشد نسبی تحصیلات و بهبود شاخص‌های دیگر، همچنان بالاست؛ این نشان‌دهنده محدودیت‌های ساختاری یا فرهنگی در دسترسی زنان به بازار کار است.

ایرنا