ذخایر سدها ته کشید
ایران در پنجمین سال خشکسالی پیاپی، با بحرانی بی‌سابقه در تأمین آب (کم‌آبی) رو‌به‌روست؛ با گذشت حدود ۱۰ ماه از سال آبی جاری اما کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها، افت شدید ذخایر سدها، فرونشست زمین و… همگی نشان از بروز یک بحران پنهان دارد که باید اقدام عاجلی برای این موضوع شود. عدم توجه جدی به این بحران، نه‌تنها سبب تشدید مشکلات خواهد شد بلکه بنیان‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی کشور را نیز تهدید می‌کند.
۵۲ شهر در ۲۹ استان کشور از جمله تهران، مشهد، اصفهان، اراک، بندرعباس و یزد در وضع تنش آبی قرار دارند. این بدان معناست که تقریبا نیمی از جمعیت شهری ایران در معرض چالش ناپایداری تأمین آب شرب هستند.
کشورمان در حالی پنجمین سال خشک متوالی را پشت‌سر می‌گذارد که بارش‌ها در استان تهران از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر۱۴۰۳)تا ۲۰ تیرماه سال جاری به ۱۴۹.۸میلی‌متر رسیده ونسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته(۲۲۸.۵ میلی‌متر) کاهش ۳۴.۴رصدی را نشان می‌دهد. همچنین میزان بارش‌ها نسبت به متوسط ۵۷ ساله ۴۵ درصد افت را ثبت کرده است.
براساس اعلام شرکت آبفای استان تهران نیز، خشکسالی‌های پنج سال اخیر و کاهش بارش‌های استان تهران در سال آبی جاری که در ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده، به‌شدت منابع آبی تهران را تحت‌تاثیر قرار داده است. هم‌اکنون ذخایر موجود در سدهای تامین‌کننده آب تهران در پایین‌ترین وضعیت خود در ۶۰سال اخیر قرار دارد.
آخرین آمار رسمی ذخایر سدهای تهران تا ۲۴ تیرماه سال جاری نشان می‌دهد تمامی سدهای پنج‌گانه استان تهران با افتی قابل‌توجه مواجه بوده، به طوری که مجموع ذخایر سدهای تهران در حال حاضر حدود ۴۱۴ میلیون مترمکعب است که در شرایط نرمال در این موقع از سال باید ۹۲۵ میلیون مترمکعب سدهای تهران ذخیره آب داشته باشند؛ در واقع ذخایر فعلی سدهای تامین آب تهران کمتر از نصف شرایط نرمال آب دارند که کاهش ۵۱۱ میلیون مترمکعبی نسبت به یک سال نرمال را نشان می‌دهد.بررسی وضعیت پنج سد اصلی تهران امیرکبیر، لار، لتیان، ماملو و طالقان نشان می‌دهد که فقط ۱۴ درصد ظرفیت این سدها آب وجود دارد؛ به طوری که سد ماملو در آستانه خشک شدن قرار دارد. در این سد با ظرفیت ۲۵۰ میلیون مترمکعب هم‌اکنون کمتر از ۲۴ میلیون مترمکعب ذخیر آب دارد؛ یعنی بیش از ۹۰ درصدی ظرفیت یکی از سدهای تامین‌کننده آب تهران خالی است.
کاهش شدید بارندگی در استان تهران در حالی رخ داده که مصرف افزایش داشته است. در یک وضعیت نرمال، ۷۰ درصد تأمین آب تهران از سدهای پنج‌گانه و ۳۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شود اما در شرایطی که سدهای تهران نصف یک زمان نرمال، آب دارد و مصرف نیز نسبت به سال‌های قبل افزایش داشته است، استفاده بیشتر از منابع زیرزمینی گریزناپذیر است. امروز ۶۰ درصد آب مصرفی تهران با برداشت از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود که برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی نیز عامل بحران و سبب فرونشست شده است.
در شرایط سخت کم‌آبی باید در زمینه مدیریت توزیع و تقاضای آب اقدام شود. کاهش فشار آب تهران به کمتر از نصف، راهکاری بوده که برای توزیع عادلانه آب در تمامی سطح تهران در نظر گرفته شده اما تنها راهکار عملی عبور از شرایط قرمز فعلی، صرفه‌جویی در مصارف روزانه آب است. برای جبران محدودیت‌های ناشی از افت فشار، به مشترکانی که فاقد مخزن و پمپ بوده و در مجتمع‌های مسکونی چند طبقه ساکن هستند، توصیه می‌شود نسبت به نصب مخزن و بعد از آن پمپ در طبقه همکف یا طبقات زیرزمین اقدام کنند. براساس گزارش شرکت آب و فاضلاب استان تهران، شهروندان تهرانی به‌طور میانگین روزانه حدود ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کنند، در حالی که الگوی مطلوب مصرف، ۱۳۰ لیتر برای هر نفر است.
پزشکیان: رفع چالش کم‌آبی ریشه‌ای باشد
روز گذشته نشست هم‌اندیشی دولت با دانشگاهیان با هدف بررسی راهکارهای علمی و کاربردی رفع چالش کم‌آبی در کشور با حضور رئیس‌جمهور، وزرای نیرو، کشاورزی و علوم و جمعی از رؤسا و اساتید دانشگاه‌های مطرح کشور برگزار شد.
دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در این نشست بر ضرورت رعایت اصل تعادل میان منابع و مصارف آب به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین اصول توسعه پایدار تاکید کرد، گفت: عدم رعایت این اصل، منشأ بخش عمده‌ای از مشکلات کنونی در حوزه آب کشور است.
رئیس‌جمهور افزود: حل مسأله کم‌آبی محدود به یک بخش خاص نیست و همه حوزه‌های مدیریتی را دربر می‌گیرد که باید راهکارهای ارائه‌شده ریشه‌ای و جامع باشد تا از عوارض احتمالی در دیگر بخش‌ها جلوگیری شود.
پزشکیان با تاکید بر ضرورت تشکیل کارگروه‌های تخصصی میان دولت و دانشگاه با حضور تمامی بخش‌های مرتبط، ادامه داد: این کارگروه‌ها باید در استان‌ها با هماهنگی استانداری‌ها و دانشگاه‌های منطقه‌ای شکل بگیرند و به شهرستان‌ها تسرّی یابند، چراکه شرایط هر منطقه به‌لحاظ اقلیمی و جغرافیایی منحصر‌به‌فرد است و نسخه‌های حل مسأله نیز می‌بایست متناسب با ویژگی‌های محلی تدوین شود.
وی نقش رسانه‌ملی به‌عنوان رکن مهمی در آگاه‌سازی عمومی و همراه‌سازی مردم برای انجام اقدامات پیشگیرانه و اجرای سیاست‌ها را مورد تأکید قرار داد و خاطرنشان کرد: داده‌ها و گزارش‌های مرتبط باید به‌شکل عمومی و فراگیر در اختیار عموم مردم قرار گیرد تا همگان درک صحیحی از مخاطرات موجود داشته باشند و در مسیر همکاری و مشارکت قرار گیرند.
رئیس‌جمهور با بیان این‌که حل چالش کم‌آبی نیازمند تغییر نگرش است، گفت: این مسأله یک پروژه مقطعی نیست بلکه روندی مستمر و پایدار است که باید در آن پنج اصل مهم مهندسی آب و خاک و کشت، آموزش مؤثر، سیاست‌های تشویقی، برخورد قانونی با متخلفین و نظام ارزیابی و نظارت مستمر مدنظر قرار گیرد.
پزشکیان با یادآوری این‌که دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم در جهان امروز، علاوه‌بر رسالت آموزشی، بر حل مسائل متمرکز شده‌اند، تصریح کرد: انتظار دارم دانشگاه‌های کشور ما نیز با ورود جدی به مسائل ملی، راهکارهای عملی و راه‌گشا ارائه دهند تا خروجی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی آنها در توسعه متوازن و پایدار کشور تجلی یابد.
پرمصرف‌های آب نقره‌داغ می‌شوند
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو اظهار کرد: به‌خاطر این‌که از پرت آب ناشی از فرسودگی شبکه کم کنیم، یک مقداری افت فشار آب اعمال کردیم. آب نیست و باید با این وضعیت مقابله کرد، مردم ما را ببخشند، چرا که چاره‌ای جز این نداریم.
وی با اشاره به اقدام های فنی برای کنترل تلفات ناشی از فرسودگی شبکه توزیع آب، بر لزوم پاسخگویی مستمر شرکت‌های آب منطقه‌ای به مردم تأکید کرد و گفت: همان‌طور که رئیس‌جمهور نیز تأکید کرد با افرادی که بی‌رحمانه به منابع و منافع ملی تعرض می‌کنند و به‌صورت غیرمجاز مصرف دارند، برخورد قاطع خواهد شد.
علی‌آبادی گفت: استاندارد مصرف تعریف‌شده در حال حاضر ۱۳۰ لیتر به‌ازای هر نفر در شبانه‌روز است که عدد مناسبی برای شرایط فعلی کشور محسوب می‌شود. با این حال، برخی از مشترکان بیش از ۲۰۰ لیتر در روز مصرف می‌کنند. بسیاری از این افراد شناسایی شده‌اند و با آنان برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
وزیر نیرو افزود: به طور قطع نخستین مرحله از برخوردها، جریمه‌های سنگین مالی خواهد بود و در صورت تداوم تخلف، قطع آب در دستور کار قرار می‌گیرد.
مدیریت مصرف آب و مقابله با هدررفت آب
محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اعلام این‌که حجم بارندگی‌های استان تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون حدود ۴۸ درصد در مقایسه با دوره مشابه درازمدت کاهش یافته است، گفت: امسال را می‌توان استثنایی‌ترین سال به لحاظ شدت خشکسالی و کم‌بارشی در تاریخ ۶۰ سال اخیر نام برد.
وی تاکید کرد: هم‌اکنون میزان ذخایر آبی موجود در سدهای تهران به پایین‌ترین سطح رسیده و شرایط سفره‌های زیرزمینی نیز به‌گونه‌ای است که در صورت خارج شدن سدهای تهران از مدار بهره‌برداری، این سفره‌ها برای تامین آب شهروندان اکتفا نمی‌کند؛ بنابراین در دسترس‌ترین راه برای تامین پایدار آب تهران، مدیریت مصرف آب با به‌کارگیری روش‌های فنی و مهم‌تر از آن همراهی و همکاری مشترکان و شهروندان تهرانی است.
براساس این گزارش، صرفه‌جویی حداقل ۲۰ درصدی در مصارف آب و پرهیز از مصارف غیرضروری در شرایط سخت کم‌آبی در کنار استفاده از لوازم کاهنده مصرف روی شیرآلات با قابلیت صرفه‌جویی ۳۰ درصدی مصرف آب می‌تواند در عبور از این شرایط کمک اصلی را داشته باشد. با تداوم شرایط اقلیمی در ماه‌های گرم پیش رو که به طور طبیعی ماه‌های خشک و کم‌بارش محسوب می‌شود، امکان بهره‌برداری مستمر از منابع آبی سدهای تهران به کمترین میزان ممکن خواهد رسید.
فرسودگی لوله‌ها نیز از عوامل اصلی هدررفت آب است که کنترل و کاهش هدررفت آب در شبکه‌های توزیع، یکی از برنامه‌های اولویت‌دار وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب است. در حال حاضر حدود ۱۵ درصد از آب به‌صورت فیزیکی هدر می‌رود که بخشی از آن ناشی از فرسودگی لوله‌هاست.
براساس اعلام وزارت نیرو، قطع برنامه‌ریزی‌شده آب فعلا در دستور کار نیست و مدیریت فشار (افت فشار) در شبکه‌های توزیع برای مدیریت مصرف در حال انجام است؛ البته با توجه به دو ماه آینده که بارش نخواهیم داشت، اگر مصرف کم نشود، احتمال قطعی برنامه‌ریزی‌شده نیز وجود دارد. با این حال برخی مناطق تهران از قطعی آب در برخی ساعات خبر می‌دهند. شرکت آبفای استان تهران اعلام کرد: برای جبران محدودیت‌های ناشی از افت فشار، به مشترکانی که فاقد مخزن و پمپ بوده و در مجتمع‌های مسکونی چند طبقه ساکن هستند، توصیه می‌شود نسبت به نصب مخزن و بعد از آن پمپ در طبقه همکف یا طبقات زیرزمین اقدام کنند.
