مناطق آزاد با تصوری که در ایران از آنها داریم شکست می خورند/ مناطق آزاد ایران وابسته به واردات هستند
در دنیای تجارت امروز، مناطق آزاد به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری اقتصادی، می‌توانند یا موتور محرک تولید و صادرات باشند، یا به تعبیر برخی منتقدان، دالانی برای واردات و فرار مالیاتی.
روزنامه هم میهن نوشت: اما تفاوت در کارکرد این مناطق، بیش از آنکه از اسم‌شان برآید، در نحوه طراحی و اجرا نهفته است. برای درک این تفاوت، نگاهی عددی و مقایسه‌ای به عملکرد مناطق آزاد ایران و ایالات متحده می‌اندازیم. آمریکا دارای بیش از ۲۶۰ منطقه تجارت خارجی (Foreign-Trade Zones) است در حالی که کل مناطق آزاد ایران ۱۸ مورد است که فقط هفت منطقه در حال حاضر فعال است.
بیش از ۳۲۰۰ شرکت فعال در این مناطق حضور دارد اما هیچ آماری از تعداد کل واحدهای تولیدی فعال مناطق آزاد ایران موجود نیست؛ با این حال هر منطقه بصورت میانگین دارای پنجاه واحد فعال است که اگر در عدد هفت ضرب کنیم به ۳۵۰ واحد می‌رسیم. از سوی دیگر، ارزش کالاهای واردشده به مناطق تجارت خارجی آمریکا در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار رسیده است از این مقدار، حدود ۱۲۰ میلیارد دلار صادرات صورت گرفته که نزدیک به ۶٪ از کل صادرات کالاهای آمریکا را تشکیل می‌دهد اما واردات مناطق آزاد ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود یک میلیارد دلار رسید و کل صادرات ثبت‌شده نیز چیزی حدود ۲۴۳ میلیون دلار بوده است.
مناطق آزاد در آمریکا مستقیماً حدود ۳٪ از تولید ناخالص داخلی (GDP) را بر عهده دارند در حالی که مناطق آزاد ایران در GDP اصلاً سهمی ندارند!( در حد صفر) مناطق آزاد آمریکا، سالانه بیش از ۴۰۰ هزار شغل مستقیم صنعتی ایجاد کرده‌اند در حالی که سهم مناطق آزاد ایران شاید در سال به زحمت به عدد یکصد برسد! نکته جالب اینجاست که در این مقایسه هالیوودی باید بگوییم که براساس آمار رسمی، بیش از ۸۵٪ از واردات مناطق آزاد ایران به مصرف داخلی می‌رسد!
به عبارت دیگر هیچ‌گونه ارزش افزوده‌ای برای صادرات یا صادرات مجدد، خلق نمی‌شود! به طور کلی همان که بیشتر مسئولان عالی‌رتبه کشور نیز به آن اذعان و اعتراض دارند، مناطق آزاد ایران وابسته به واردات هستند و تاکنون نتوانسته است نقش قابل‌توجهی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی ایفا کند.
بیشتر مناطق آزاد ایران با تفکراتی چون سرمایه‌گذاری خارجی یکصد میلیارد دلاری اماراتی‌ها و ادعاهایی بی‌اساس، اداره می‌شوند و این فرصت یک نقش‌آفرینی واقع‌بینانه و اثر بخش (Effective)را گرفته است. اگر قرار است مناطق آزاد در ایران نجات پیدا کنند، باید از «دروازه واردات» به «بستر تولید صادرات‌محور» تغییر مسیر دهند. الگویی که آمریکا و بسیاری از کشورهای موفق، سال‌هاست آن را به‌کار گرفته‌اند.
