گاز فلر ؛ فرصت سوخته یا راه نجات اقتصاد ایران؟

طبق بند «الف» ماده ۴۸ قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف بود تا پایان این برنامه ۹۰ درصد گازهای همراه نفت و مشعل را مهار، جمع‌آوری و بهره‌برداری کند. اما عملکرد واقعی این طرح‌ها طی سال‌های اجرای برنامه، تنها منجر به جمع‌آوری حدود ۴۳۱ میلیون مترمکعب در روز (معادل ۵۲۲ میلیون مترمکعب در سال) شد؛ رقمی که به معنای تحقق تنها ۵ درصد هدف‌گذاری قانون است.

با وجود طرح‌های کوتاه‌مدتی همچون فروش و مزایده گازهای مشعل و پروژه‌های بلندمدت مانند احداث واحدهای NGL، موانعی نظیر عدم جذابیت اقتصادی پروژه‌ها برای سرمایه‌گذاران، نبود مشوق‌های مالی، ضعف مشارکت بخش خصوصی و کمبود زیرساخت‌ها موجب شد این ظرفیت عظیم همچنان در مشعل‌ها بسوزد.‌

فلرینگ؛ مشعل خاموشی که می‌توانست موتور استخراج رمزارز باشد

گازهای فلر ترکیبات ارزشمندی چون اتان، پروپان و بوتان دارند که علاوه بر خوراک صنایع پتروشیمی، منبع مناسبی برای تولید برق محسوب می‌شوند. این برق می‌تواند به سمت صنایع پرمصرف و حتی استخراج رمزارز هدایت شود؛ صنعتی که با وجود تحریم‌های مالی بین‌المللی، می‌تواند نقش یک سوپاپ اطمینان برای ورود ارز به کشور را ایفا کند.

به گفته علی بابک‌نیا، رئیس کارگروه استخراج انجمن بلاک‌چین ایران، این انجمن بارها پیشنهاد داده که از گازهای مشعل و نیروگاه‌های تعطیل‌شده برای ماینینگ استفاده شود. با اجرای این طرح، هم بخشی از بحران ناترازی برق کاهش می‌یافت و هم صنعت بلاک‌چین ایران متوقف نمی‌شد. پیشنهاداتی که به دلیل ساختارهای اداری و موانع قانونی، هرگز به مرحله اجرا نرسیدند.‌

دو نگاه متفاوت؛ فروش گاز یا تبدیل مستقیم به برق؟

هوشنگ فلاحتیان، معاون سابق برنامه‌ریزی وزیر نفت، معتقد است گاز فلر پس از جداسازی آلاینده‌ها می‌تواند به گاز طبیعی وارد شبکه شود یا محصولات جانبی آن در صنایع سنگین به فروش برسد. با این حال، استفاده مستقیم آن در نیروگاه‌ها با چالش اقتصادی مواجه است؛ چراکه نرخ دولتی سوخت نیروگاه‌ها بسیار پایین‌تر از هزینه واقعی جمع‌آوری و فرآورش گاز است.

از سوی دیگر، کارشناسانی چون محمد صادق مهرجو پیشنهاد می‌دهند که به جای فروش گاز فلر به شرکت ملی گاز، آن را در همان محل سوزاندن مشعل به برق تبدیل کرده و این برق را یا به مصرف داخلی تأسیسات برسانیم یا مستقیماً صرف استخراج رمزارز کنیم. این مدل، نه تنها فشار بر شبکه برق سراسری را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند درآمد ارزی بدون وابستگی به صادرات نفت ایجاد کند.‌

جهان چه می‌کند، ایران چه می‌تواند بکند؟

کشورهایی مانند آمریکا و آرژانتین سال‌هاست از گازهای فلر برای تولید برق و استخراج رمزارز استفاده می‌کنند. در سوی دیگر، روسیه و ونزوئلا – که مانند ایران درگیر تحریم‌های بین‌المللی هستند از همین روش به عنوان ابزاری برای بی‌اثر کردن فشارهای مالی غرب بهره برده‌اند.

این مدل نه تنها از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند، بلکه یک روش کم‌هزینه و پرریسک پایین برای ورود ارز دیجیتال به اقتصاد کشور است. در شرایطی که نظام بانکی بین‌المللی ایران را محاصره کرده، تبدیل فلرها به رمزارز می‌تواند بخشی از زنجیره تأمین مالی خارجی را احیا کند.‌

زمان‌بندی جدید و پنجره فرصت محدود

طبق برنامه‌ریزی وزارت نفت، تا پایان سال جاری یک‌سوم گازهای فلر وارد زنجیره ارزش می‌شوند. یک‌سوم دیگر تا پایان ۱۴۰۴ و باقی‌مانده تا انتهای ۱۴۰۵ یا اوایل ۱۴۰۶ جمع‌آوری خواهد شد. اما در این مسیر، هر روز تأخیر به معنای سوختن سرمایه‌ای است که می‌توانست در جنگ اقتصادی امروز، به سلاح دیجیتال ایران تبدیل شود.

مجلس نیز با تصویب جرایم سنگین برای شرکت‌های متخلف، وزارت نفت و شرکت‌های تابعه را به تسریع در این روند واداشته است. این فشارها می‌تواند به فرصتی تبدیل شود؛ فرصتی که اگر با نگاه استراتژیک به رمزارز گره بخورد، ایران را در مسیر جدیدی از خودکفایی انرژی و مالی قرار دهد.

محمد صادق مهرجو کارشناس انرژی در رابطه با این موضوع به خبرنگار مهر می‌گوید: در حال حاضر وزارت نفت در حوزه تولید برق اختیاراتی ندارد، چرا که این جزو شرح وظایف این وزارتخانه نیست. اما به نظر می‌رسد که وزارت نفت بیشتر به سمت واگذاری طرح‌های گاز به سرمایه‌گذاران حرکت کرده است تا این گاز که در مشعل‌ها می‌سوزد، بهتر مدیریت شود.

وی ادامه داد: چندی پیش پیشنهاد ارائه کردم که به جای اینکه این گاز بی‌استفاده بسوزد، از آن برای تولید برق استفاده کنیم. این برق می‌تواند مستقیماً به همان کارخانه‌ای که گاز را تولید می‌کند و مشعل روشن می‌کند، برسد.

وی در پاسخ به این سوال که انجمن بلاک چین چند بار درخواست داده که خودشان بتوانند گاز فلر را به برق تبدیل کنند اما مورد قبول قرار نگرفته است، گفت: دقیقاً، فرمول همین است. گاز باید تبدیل به برق شود و سپس آن برق برای استخراج رمز ارز در حوزه بلاک چین به کار گرفته شود. خصوصاً که بخش خصوصی باید در این زمینه فعالیت کند و ژنراتورهای گازی را نزدیک به تأسیسات نصب کند. این ژنراتورها، همانند ژنراتورهای بنزینی یا گازوئیلی، با استفاده از گاز کار می‌کنند و می‌توانند تولید برق کنند.

مهرجو خاطر نشان کرد: وزارت نفت مأموریت تولید برق ندارد و باید از سازمان مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی مجوز بگیرد. اما اگر وزارت نفت بتواند این کار را برای خودکفایی و مستقل شدن از شبکه انجام دهد، می‌تواند درآمد ارزی هم داشته باشد و دلواپسی نداشته باشد.

به گفته این کارشناس انرژی وقتی این بار از روی شبکه برق برداشته شود، این ظرفیت آزاد شده می‌تواند به بلاک چین اختصاص داده شود.

مهرجو با اشاره به اینکه بلاک چین نمی‌تواند مستقیماً کنار تأسیسات نفتی قرار بگیرد، خاطرنشان کرد: به دلیل محدودیت‌های ایمنی وجود دارد نمی‌توان گاز کم‌فشار را چند کیلومتر آن طرف‌تر از میدان نفتی تولید برق کنند.

دور زدن تحریم‌ها با واگذاری گازهای فلر صنعت ماینینگ

در شرایطی که تحریم‌ها منجر به بسته شدن راه تجارت نفتی ایران شده است استخراج رمز ارز از گازهای همراه راه گریزی از تحریم‌ها به شمار می‌آید چرا که کشورهای توسعه یافته‌ای نظیر آمریکا و آرژانتین تجربه موفقیت‌آمیز تبدیل گاز فلر به رمز ارز را داشته‌اند. اما کشورهایی نظیر ونزوئلا و روسیه که تحریم‌ها بر روابط تجاری شأن سایه انداخته رمز دیجیتال را به عنوان راهی برای بی اثر کردن تحریم‌ها استفاده کرده‌اند.

البته کارشناسان اقتصادی هم نگاه خوش بینانه‌ای به چنین اقدامی دارند و معتقدند پتانسیل تولید برق از گاز فلر بسیار بالاست و با سرمایه‌گذاری مناسب می‌توان نیروگاه‌های مخصوصی برای این منظور احداث کرد و در صورت مازاد برق از آن رمز ارز استخراج کرد. چرا که رمزارزها به عنوان یک ابزار مالی جدید و مستقل، می‌تواند به ایران کمک کند تا در اقتصاد دیجیتال فعال‌تر شود و بخشی از مشکلات ناشی از تحریم‌ها را کاهش دهد.

به گزارش خبرنگار مهر، بهتر است وزارت نفت روند سریع‌تری در جمع آوری گازهای فلر پیش بگیرد و علاوه بر تأمین برق مورد نیاز خود، مازاد تولید را به شبکه برق متصل کند و از این طریق راهی برای ماینینگ فراهم شود نه آنکه انجمن بلاک چین خود تولید برق و آن را برای استخراج رمز ارز استفاده کند.

منبع: مهر