مکانیسم ماشه؛ متغیر بی‌اثر در معادله تولید و صادرات نفت ایران
بررسی آمار صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت ۶ قطع‌نامه تحریمی سازمان ملل اثری بر تولید و صادرات نفت ایران نخواهد گذاشت.
رسانه‌های غربی در مورد فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌های تحریمی سازمان ملل علیه ایران سر و صدای زیادی به راه انداخته‌اند و مدعی‌اند این تحریم‌ها بخش‌های مختلف زندگی مردم ایران را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.
نفت مهمترین بخش اقتصاد ایران عنوان می‌شود و حدود نصف درآمدهای دولت در بودجه از محل فروش و صادرات نفت خام پیش‌بینی می‌شود.
سازمان ملل، ۶ قطع‌نامه تحریمی علیه ایران وضع کرده که همه آن‌ها با اجرایی شدن برجام در ژانویه سال ۲۰۱۶ بلااثر شدند اما سوالی که مطرح می‌شود این است میزان تولید و صادرات نفت ایران قبل از سال ۲۰۱۶، یعنی در سال‌هایی که ایران تحت تحریم‌های سازمان ملل قرار داشته، چه اختلافی با میزان تولید و صادرات نفت ایران در شرایط حاضر دارد؟
صندوق بین‌المللی پول در یک گزارش آماری، تولید و صادرات نفت ایران را مورد بررسی قرار داده است. ایران یک سال پیش از بلااثر شدن قطع‌نامه‌های سازمان ملل یعنی در سال ۲۰۱۵، بالغ بر ۲ میلیون و ۹۲۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کرد. تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۴ نزدیک به همین حدود یعنی ۳ میلیون و ۲۷ هزار بشکه در روز بوده است. تولید نفت ایران در سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ نیز در کمترین حالت ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. بر این اساس ایران در متن قطع‌نامه‌های تحریمی سازمان ملل تقریبا همان میزان نفتی را تولید می‌کرده که هم‌اکنون تولید می‌کند.
با اجرای برجام در سال ۲۰۱۶، تولید نفت ایران جهش کرد و به ۳ میلیون و ۶۷۵ هزار بشکه در روز و در سال ۲۰۱۷ به ۳ میلیون و ۸۱۴ هزار بشکه در روز رسید که این افزایش نه به دلیل رفع تحریم‌های سازمان ملل، بلکه در نتیجه معافیت ایران از تحریم‌های ثانویه آمریکا بوده است. شاهد این مدعا آن است که با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، تولید نفت ایران به ۳ میلیون و ۲۸۲ هزار بشکه در روز و در بدترین حالت به ۲ میلیون و ۲۴ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ رسید.
با اتخاذ سیاست‌های ضد تحریمی در دولت سیزدهم، تولید نفت ایران از سال ۲۰۲۲ رو به افزایش رفت و در سال ۲۰۲۴ به ۳ میلیون و ۲۷ هزار بشکه در روز رسید. صادرات نفت ایران نیز روند مشابهی داشت. بررسی میزان صادرات نفت ایران در آمارهای صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که میزان صادرات نفت ایران با و بدون قطع‌نامه‌های سازمان ملل اختلاف مهمی نداشته است. ایران در سال ۲۰۱۵ و در متن تحریم‌های سازمان ملل، فقط ۲۸۰ هزار بشکه کمتر از سال ۲۰۲۴ نفت صادر کرده و کمترین میزان صادرات نفت ایران در سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ بالغ بر ۹۹۱ هزار بشکه در روز بوده است.
روند صادرات نفت ایران نیز با الگوی اجرای تحریم‌های ثانویه آمریکا همخوانی دارد و ارتباطی میان آن و تحریم‌های سازمان ملل مشاهده نمی‌شود. در سال ۲۰۱۶ با معافیت ایران از تحریم‌های ثانویه صادرات نفت ایران به یک میلیون و ۷۷۵ هزار بشکه در روز جهش کرد و این رقم در سال بعد به یک میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه در روز رسید اما با خروج آمریکا از برجام، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۱۸ به یک میلیون و ۳۹۴ هزار بشکه در روز افت کرد و در سال ۲۰۲۰ به کمترین میزان یعنی ۴۴۴ هزار بشکه در روز رسید. با تغییر دولت، میزان صادرات نفت کشور نیز تغییر کرد و با یافتن راه‌های دور زدن تحریم‌ها، صادرات نفت ایران دوباره رو به صعود گذاشت.
بر این اساس، آمار صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که مکانیسم ماشه متغیر معناداری در بحث میزان تولید و صادرات نفت ایران نخواهد بود. چه این که در برخی سال های اجرای برجام تولید و صادرات نفت ایران حتی به کمتر از دوران تحریم های سازمان ملل رسید.
قطع نامه های غیر اقتصادی
قطع‌نامه‌هایی که علیه ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل وضع شده‌اند و قرار است با فعال شدن مکانیسم ماشه دوباره برگردند عبارت از:
«قطع‌نامه ۱۶۹۶ مصوب سال ۲۰۰۶ که از ایران می‌خواهد همه فعالیت‌های مرتبط با فرآوری و غنی‌سازی اورانیوم را معلق کند»،
«قطع‌نامه ۱۷۳۷ مصوب ۲۰۰۶ که دارایی اشخاص و نهادهای دخیل در برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران را مسدود می‌کند»،
«قطع‌نامه ۱۷۴۷ مصوب سال ۲۰۰۷ که تحریم تسلیحاتی بر ایران وضع و پرداخت وام‌های بین‌المللی به ایران را محدود می‌کند»،
«قطع‌نامه ۱۸۰۳ مصوب سال ۲۰۰۸ که ممنوعیت مسافرت به خارج و مسدود شدن دارایی‌ها را توسعه می‌دهد و اجازه بازرسی از محموله‌های مشکوک به مقصد ومبدا ایران را صادر می‌کند»،
«قطع‌نامه ۱۸۳۵ مصوب سال ۲۰۰۸ که بر قطع‌نامه‌های قبلی تاکید می‌کند، بدون این که تحریم‌های جدیدی اضافه کند»
«قطع‌نامه ۱۹۲۹ مصوب سال ۲۰۱۰ که فروش تسلیحات سنگین به ایران را ممنوع می‌کند، برخی تحریم‌های بانکی بر ایران را وضع می‌کند و فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک حامل کلاهک هسته‌ای را ممنوع می‌کند»
در نهایت باید گفت اقتصاد در قطع‌نامه‌های تحریمی سازمان ملل جایگاه بسیار کمرنگی دارد و فقط در قطع نامه ۱۹۲۹ از تحریم‌های بانکی سخن گفته که این تحریم‌ها در مقایسه با تحریم‌های ثانویه آمریکا و اروپا علیه ایران اصلا به حساب نمی‌آید و ایران با وجود تحریم‌های غرب، میلیون‌ها بشکه نفت تولید و صادر کرده است.
وزارت انرژی آمریکا در گزارشی از درآمدهای نفتی اوپک به درآمد ۴۳ میلیارد دلاری ایران از فروش نفت در سال ۲۰۲۴ اذعان کرده و پیش‌بینی کرده با وجود افت قیمت جهانی نفت، ایران در سال جاری نیز ۳۴ میلیارد دلار ازمحل فروش نفت درآمد کسب کند. درآمد نفتی اوپک نیز در این سال، ۹۵ میلیارد دلار کاهش خواهد یافت و به ۴۵۵ میلیارد دلار خواهد رسید.
منبع: تسنیم
