ریل، سلاح مخفی و راهبردی ایران برای عبور از جنگ ژئوپلیتیکی قرن ۲۱

محمدمهدی کریمی قهی، کارشناس ترانزیت بین‌المللی، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شرایط جدید حاکم بر حمل‌ونقل جهانی گفت: در دوره‌ای که تحریم‌ها و محدودیت‌های دریایی به ابزار فشار قدرت‌های جهانی تبدیل شده‌، ایران با توسعه شبکه ریلی و اتصال به کریدورهای بین‌المللی، مسیر تازه‌ای برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی خود گشوده است.

وی افزود: افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی و محدودیت‌های اعمال‌شده در حمل‌ونقل دریایی باعث شده بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر به نقش زیرساخت‌های زمینی، به‌ویژه راه‌آهن، توجه بیشتری نشان دهند؛ موضوعی که ایران نیز از آن مستثنی نیست و می‌تواند از طریق تقویت خطوط ریلی، یک مزیت راهبردی مهم را به ظرفیت عملیاتی تبدیل کند.

کریمی قهی با اشاره به تحولات جهانی و بازگشت اهمیت نظریات کلاسیک ژئوپلیتیک بیان کرد: نگاهی به روندها نشان می‌دهد تحلیل‌های «هالفورد مکیندر»، جغرافیدان و نظریه‌پرداز انگلیسی، بیش از یک قرن بعد بار دیگر معنا پیدا کرده است.

وی ادامه داد: مکیندر باور داشت هر کشوری که توان ایجاد یک شبکه ریلی منسجم در قلب اوراسیا را داشته باشد، در تعیین آینده سیاسی و اقتصادی جهان برتری خواهد داشت؛ تحلیلی که امروز و در شرایطی که مسیرهای دریایی تحت تأثیر جنگ‌های تجاری، تحریم‌های حمل‌ونقلی، محدودیت‌های بیمه‌ای و تهدیدات امنیتی قرار دارد، دوباره خود را نشان می‌دهد.

این کارشناس ترانزیت‌های بین‌المللی تصریح کرد: برای ایران که بخشی از فشار تحریم‌ها بر بخش دریایی و بنادر اعمال می‌شود، داشتن یک مسیر جایگزین پایدار نه یک انتخاب بلکه ضرورتی راهبردی است.

وی یادآور شد: برخی از کارشناسان حمل‌ونقل معتقدند موقعیت جغرافیایی ایران کم‌نظیر است و کشور می‌تواند حلقه اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب باشد؛ از آسیای مرکزی و روسیه تا قفقاز، ترکیه، افغانستان و پاکستان، همه این مسیرها در صورت اتصال کامل ریلی، ایران را به شاهراه اصلی ترانزیت اوراسیا تبدیل می‌کنند.

کریمی قهی با اشاره به پروژه‌های در دست اجرا در حوزه ریلی گفت: در سال‌های اخیر طرح‌های مهمی مانند راه‌آهن چابهار – زاهدان – سرخس، تکمیل کریدور شمال – جنوب از طریق رشت – آستارا، احیای خط ریلی جلفا – نخجوان، تقویت محور شرق – غرب و توسعه خطوط دسترسی به مرزها تعریف شده و در حال پیشرفت است. این پروژه‌ها تنها اقدامات عمرانی نیستند، بلکه بخشی از سیاست کلان کشور برای کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی و افزایش قدرت چانه‌زنی در روابط بین‌الملل به شمار می‌روند.

این کارشناس ترانزیت بین‌المللی با بیان اینکه هرچه زیرساخت ریلی قدرتمندتر باشد، وابستگی کشور به مسیرهای دریایی که عمدتاً تحت کنترل قدرت‌های غربی هستند، کاهش می‌یابد، تاکید کرد: تجربه کشورهایی مانند چین و روسیه نشان داده که توسعه حمل‌ونقل ریلی زمان حمل را کاهش می‌دهد، هزینه‌ها را پایین می‌آورد و زنجیره تأمین را در برابر فشارهای سیاسی مقاوم‌تر می‌کند.

وی اظهار کرد چین با ابتکار کمربند – راه (BRI) و روسیه با توسعه راه‌آهن ترانس‌سیبری نمونه‌های روشن از بهره‌گیری ژئوپلیتیکی از ریل هستند؛ کشورهایی که بخشی از نفوذ اقتصادی خود را از طریق مسیرهای زمینی گسترش داده‌اند، نه از طریق دریاهای پرمخاطره.

کریمی قهی ادامه داد: این مسیر برای ایران همچنان باز است و تقویت اتصال‌های ریلی می‌تواند سهم ایران از ترانزیت بین‌المللی را افزایش دهد. در شرایط رقابت شدید قدرت‌های بزرگ، شبکه ریلی یک ابزار مؤثر و بی‌صدا برای تثبیت جایگاه کشور در نظم جدید جهانی خواهد بود.

این کارشناس ترانزیت بین‌المللی در پایان با انتقاد از ضعف عملکرد شبکه ریلی کشور خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که عملکرد راه‌آهن در سال‌های اخیر مورد قبول نبوده و حتی نتوانسته گام مؤثری برای دستیابی به سهم ۳۰ درصدی حمل بار بردارد. ریشه این مسئله کمبود سرمایه نیست، بلکه بهره‌وری پایین حمل‌ونقل ریلی است که مانع تحقق این هدف شده و باید در اولویت اصلاحات ساختاری قرار گیرد.