از صادرات روزانه ۲میلیون لیتر بنزین تا سدی برای خاموشی

شیوع ویروس کرونا از دو سال گذشته تاکنون به تغییر رفتار در بازار مصرف منجر شده و با نوسانات ایجادشده بازار سوخت را نیز متحول کرده است. بر این اساس در ایران، فرصت صادرات فرآورده‌هایی مانند بنزین با توجه به سرریز شدن مخازن و انبارهای اقسام فرآورده‌ها و نفت خام از نگهداری این فرآورده، به سمت بازارهای صادراتی ایجاد و شرایط برای ارزآوری در این بخش مهیا شد.

اما رفته رفته، مجدد عقربه مصرف نه‌تنها به زمان پیش از کرونا بازگشت، تا جایی که اکنون دامنه سوزاندن بنزین در باک خودروها به ۱۲۰ میلیون لیتر نیز رسیده است؛ موضوعی که می‌تواند گمانه‌زنی برای واردات بنزین را شدیدتر کند. با این اوصاف نخستین گام مدیران و عوامل دست‌اندرکار در دولت سیزدهم برنامه‌ریزی برمبنای افزایش ذخیره‌سازی‌های راهبردی سوخت قرار گرفت که تا پیش از این در حاشیه قرار گرفته بود.

موضوعی که تأثیری بسزایی در تأمین سوخت زمستانه نیروگاه‌ها داشت؛ کمبود گاز نیروگاه‌ها را با بحران جدی مواجه کرده بود که در این بین با ارسال روزانه حدود ۳۷ میلیون لیتر سوخت مایع به نیروگاه‌های کشور، در ۶ ماهه سال ۱۴۰۰ منجر به جلوگیری از خاموشی گسترده در کشور شد. این موضوع با توجه به کاهش شدید دما و افزایش مصرف گاز و پاسخگو نبودن تحویل گاز به نیروگاه‌ها که می‌توانست به بحران خاموشی دامن بزند با تأمین و توزیع بی‌وقفه سوخت مایع از توقف تولید برق در کشور ممانعت به عمل آمد.

در ادامه با تغییر کنش بازار مصرف، همچنین نوسازی و بازسازی نشدن تأسیسات پالایشگاهی در سال‌های گذشته، این موضوع محرز شد که ظرفیت کنونی پالایش نفت خام و میعانات گازی معادل ۲.۲ میلیون بشکه از عهده شیب تند مصرف برنخواهد آمد. شاهد این مدعا برآوردی از الگوی مصرف بنزین است که جهشی قابل‌توجه را در مصرف بنزین نشان می‌دهد و در سال ۱۴۰۵ به ۱۱۷ میلیون لیتر در روز، در سال ۱۴۱۰ به ۱۳۴ میلیون لیتر در روز و در افق سال ۱۴۲۰ به بیش از ۱۵۳ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.

۸۴ هزار خودرو بنزینی به دوگانه‌سوز تبدیل شد

از این رو مدیریت بهینه مصرف سوخت برای جلوگیری از بحران احتمالی به طور جدی در صدر برنامه‌های اجرایی قرار گرفت؛ توسعه فرصت مغفول‌مانده در سبد سوخت خودروها از کانال سی‌ان‌جی از جمله راهبردهایی است که تمرکز بالایی به آن معطوف شده است تا از یک سو با دسترس قرار دادن یک سوخت پاک و ارزان، توان اقتصادی خانوارها را در نظر بگیرد و از سوی دیگر با کاهش مصرف بنزین بتواند شرایط تثبیت‌شده صادرات را نیز نگه دارد.

در این راستا از ابتدای سال ۱۴۰۰ معادل ۸۴ هزار خودرو بنزینی به دوگانه‌سوز تبدیل شده است، همچنین فارغ از فعالیت‌های انجام شده در بخش تبدیل کارگاهی، یک قرارداد با گروه صنعتی ایران خودرو به‌منظور تولید ۴۵ هزار خودرو دوگانه‌سوز اعم از تاکسی و وانت نیز در آذرماه امسال امضا شد تا ضمن مدیریت مصرف بنزین صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی را رقم بزند.

رویه ساخت و توسعه پالایشگاه‌های نفتی در کشور که هم‌اکنون تعدادشان به ۹ واحد صنعتی می‌رسد، بر اساس تولید سوخت و افزایش سهم فرآورده‌ها در سبد سوختی ناوگان حمل‌ونقل، نیروگاه‌ها و سایر صنایع مرتبط بوده است. تولید حداکثری سوخت به‌ویژه دو کالای کلیدی مانند بنزین و گازوئیل که سرآمد بازار فرآورده‌های نفتی تلقی می‌شوند، از گذشته تاکنون در اولویت برنامه‌های واحدهای پالایشی قرار داشته است؛ رویه‌ای که برای تولید و تأمین سوخت مورد نیاز بازار مصرف استمرار داشته و پالایشگاه‌های کشور را موظف به پالایش روزانه ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه کنونی کرده است.

طرح پتروپالایشی ۳۰۰ هزار بشکه‌ای در سراشیبی اجرا

از میان ۴۲ طرح پالایشی نیمه‌کاره باقی‌مانده در صنعت پالایش، ۲۵ طرح پتروپالایشگاهی، پنج طرح میعانات گازی و ۱۲ طرح نیز طرح‌های بهینه‌سازی پالایشگاه‌های است که پس از بررسی این طرح‌ها، ضرورت احداث یک واحد جدید پتروپالایشی به‌ موازات اجرای دیگر طرح‌ها احساس و مطالعات آن انجام شد.

طرح احداث پتروپالایشگاه شهید سلیمانی از جمله طرح‌هایی است که در دومینوی حرکت به سمت سودمحوری در اولویت اجرا و بهره‌برداری قرار گرفته است. این طرح ۳۰۰ هزار بشکه‌ای با هدف افزایش ظرفیت پالایشی و تأمین فرآورده‌های مورد نیاز با تأکید بر زنجیره ارزش در استان هرمزگان و در مجاورت پالایشگاه‌های بندرعباس و ستاره خلیج فارس احداث می‌شود. طرح مذکور حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که مقرر شده است از محل منابع داخلی با مشارکت بخش غیردولتی، تأمین مالی خارجی (فاینانس) یا تحویل نفت خام به پیمانکاران (بر اساس بند مندرج در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱) تأمین مالی شود.

این در حالی است که سیاست مجموعه پالایش و پخش به‌منظور حمایت از بخش خصوصی و تسهیل شرایط برای ورود این بخش به سرمایه‌گذاری بوده، طرح احداث پتروپالایشگاه لاوان به ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه و احداث یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای در خوزستان نیز از جمله طرح‌های پیش‌بینی‌شده با خوراک نفت خام است.

کاهش ضریب قاچاق سوخت

با توجه به اینکه روزانه رقمی معادل ۸.۸ میلیون لیتر سوخت و فرآورده به‌صورت روزانه قاچاق می‌شود، ضمن ضرورت نظارت مستمر دستگاه‌های متولی بر این جریان و با توجه به اینکه یکی از راه‌های انتقال امن فرآورده از طریق خطوط لوله است، گسترش شبکه ریلی و خطوط لوله از دیگر برنامه‌هایی بوده که در محوریت اجرا قرار گرفته است.

از این رو اواخر دی‌ماه سال گذشته تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۳۷۲ میلیون یورو بین شرکت ملی پالایش و پخش و بانک ملت برای احداث خط لوله تابش (تأمین بازار انرژی شرق) امضا شد تا با کاهش ضریب قاچاق سوخت، صرفه‌جویی روزانه ۱۱ میلیارد تومانی و در ادامه انتقال ایمن و پایدار سوخت را به مردم و صنایع همچنین بازاری جذاب برای صادرات به افغانستان رقم بزند. این طرح در انتظار مجوز شورای اقتصاد است تا در چهار سال آینده در مدار بهره‌برداری قرار بگیرد.

از دیگر برنامه‌های شرکت ملی پالایش و پخش می‌توان به ارتقای کیفی بنزین تولیدی و کاهش و کیفی‌سازی نفت کوره، ارتقای کیفی نفت‌گاز در پالایشگاه شیراز اشاره کرد، همچنین پروژه‌های تصفیه گازوئیل، ارتقای کیفی نفت‌گاز و سولفورزدایی نفت کوره از ته‌مانده برج‌های تقطیر در پالایشگاه اصفهان در حال اجراست.

تولید کک سوزنی در پالایشگاه امام خمینی شازند، ارتقای کیفی محصولات سنگین واحد کک‌سازی در بندرعباس، ارتقای کمّی و کیفی فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه نفت تبریز، طرح ساخت واحد بهبود کیفی و کمی بنزین در تهران، طرح احداث واحد سولفورزدایی نفت کوره در کرمانشاه، واحد تقطیر در خلأ جدید لاوان از دیگر طرح‌های در حال اجراست.

همچنین بر اساس آمار موجود، باقی‌مانده تعهدهای شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی  در سال ۹۹ و ۱۴۰۰، شامل ۶۹۴ هزار تن فرآورده بود که ۱۸۵ هزار تن از طریق زمینی (تسویه‌ شده) و ۵۰۹ هزار تن از طریق دریایی فروش رفته است. در این باره در مذاکره با خریداران و استفاده از ظرفیت قرارداد برای تعویق تعهدها و اصلاح قیمت‌های قرارداد و دوره زمانی تحویل توافق شد با خرید فرصت بتوان ضمن اجرای تعهدات تحمیل‌شده از تأمین نیاز بازار داخلی نیز جا نماند.

توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها

جلیل سالاری – مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در ابتدای سال اعلام کرد:  طی۶ ماه گذشته علی‎رغم فراز و نشیب‌های بسیار،‌ ارکان صنعت پالایش و پخش بر سه محور تعیین خط مشی و سیاست‌های راهبردی در قالب تدوین اساسنامه و شیوه تامین منابع مالی در اجرای مدیریت بهینه مصرف سوخت، توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها، توسعه شبکه‌های  خطوط لوله و ذخیره‌سازی در راستای افزایش ظرفیت انتقال فرآورده‌های نفتی پایه‌ریزی شد.

به گفته وی بدین منظور در وهله نخست افزایش ذخایر استرات‍ژیک کشور و اجرای تعهدات ناشی از پیش‌فروش فرآورده‌های نفتی در دولت گذشته در دستور کار قرار گرفت. باتوجه به اینکه در شش ماه دوم سال موضوع تامین سوخت زمستانی از اولویت خاصی برخوردار بود، لذا در وهله اول با تشکیل کارگروه اصلی برنامه ریزی، هماهنگی، تامین و مدیریت منابع سوخت زمستانی باحضور معاونین وزرای نفت و نیرو و دستگاه‌های اجرایی ذیربط و با محوریت شرکت ملی پالایش و پخش و برگزاری جلسات مستمر هفته‌ای دو بارو پایش لحظه‌ای فرآیند تحویل و مصرف سوخت زمستانی به نیروگاه‎ها و صنایع عمده، ضمن اعمال مدیریت مصرف، از بروز مشکلاتی نظیر قطعی برق جلوگیری بعمل آمده و به نحو مطلوبی مدیریت شد. بدین ترتیب رقمی بالغ بر ۱۸.۵ میلیارد لیتر سوخت مایع به نیروگاه‌ها تحویل شد تا از وقوع خاموشی گسترده در سطح کشور ممانعت شود.

اما در بخش صادرات نیز حفظ بازارهای صادراتی علی‌رغم کمبود سوخت در کشور از دیگر اقداماتی بود که به آن پرداخته شد تا ظرفیت صادراتی فرآورده‌های نفتی کشور در محاق فراموشی قرار نگیرد. درخصوص توسعه شبکه خطوط لوله نفت خام و فرآورده به منظور تضمین امنیت انرژی و بسترسازی در صادرات با درنظرگیری ایجاد امنیت نقل و انتقالات، کاهش قاچاق سوخت با نگاهی به کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی و…  تفاهم‌نامه‌های احداث خط لوله انتقال فرآورده‌های نفتی “تابش” و “پارس” با نظام بانکی کشور منعقد شد.

از سوی دیگر در بحث نوسازی و تقویت ناوگان سوخت‌رسانی جاده‌ای تفاهم‌نامه‌ای با شرکت‌های تولید و تامین خودرو به منظور تامین ۵۰۰ دستگاه نفتکش منعقد شد تا نخستین قدم برای نوسازی ۴۰۰۰ دستگاه نفتکش برداشته شود. همچنین در اسفند ماه جاری اسکله سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در بندر صادراتی ماهشهر به بهره‎برداری رسید. در این اسکله محموله‌های ال‌پی‌جی پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس صادر خواهد شد.

اما مهمترین اقدامی که طی این مدت باتوجه به شرایط بحرانی مصرف سوخت در کشور حاکم بود، مدیریت چرخه تامین و تقاضا در کنار دغدغه ارتقاء کیفی واحدهای پالایشی بود که خوشبختانه با تدابیر وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش باوجود افزایش مصرف در سال جاری و عدم توجه به نوسازی و بازسازی تاسیسات پالایشگاهی در سال‌های گذشته، تامین بنزین کشور ‌بدون هیچگونه وقفه عملیاتی انجام و از واردات آن جلوگیری شد.

بر این اساس از جمله اقدامات بسیار موثر و کاربردی طی این مدت تدوین اساسنامه شرکت ملی پالایش وپخش با نگاه توسعه‌ای در راستای تکالیف قانونی بود که متاسفانه از سال ۱۳۶۶ تاکنون مغفول مانده بود، عملیاتی کردن بند (ز) تبصره (۱) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۰ با تشکیل کارگروه تخصصی، از جمله اقدامات موثر دیگر طی شش ماهه دوم سال ۱۴۰۰ بود. طرح پیشنهادی مبنی بر ساماندهی تولید و صادرات مشتقات نفتی و کدهای رهگیری واحدهای هیدرو کربوری در راستای اجرای ماده (۴) ودستوالعمل ماده ۴۵ آیین نامه اجرایی مواد ۵ و ۶ قاچاق کالا و ارز نیز از اقدامات مهم دیگر طی این مدت بود.