سهم پایین حمل و نقل ریلی در جابجایی بار و مسافر
رهبر معظم انقلاب اسلامی، در سیاست‌های ابلاغی خود نیز به اهمیت توسعه شبکه ریلی کشور اشاره نموده اند و اولویت توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل را با توسعه کمی و کیفی شبکه ریلی کشور دانسته اند. سیاست‌های کلان کشور و اسناد بالادستی نیز همواره اهمیت ویژه‌ای برای توسعه شبکه ریلی کشور قائل بوده و اهدافی برای توسعه این بخش از حمل و نقل نیز بیان کرده اند.
مطابق با اهداف سیاست‌های برنامه ششم توسعه کشور که در سال پایانی آن قرار داریم، از حیث عملکردی، مقرر گردیده بود که تا سال ۱۴۰۰، شبکه ریلی کشور بتواند به سهم ۳۰ درصدی از حمل بار و ۱۸ درصدی از حمل مسافر ریلی دست یابد. از منظر توسعه‌ای نیز، توسعه شبکه خطوط ریلی به ۲۵۰۰۰ کیلومتر و اتصال تمامی مراکز استان‌ها به شبکه ریلی کشور، در اهداف برنامه ششم توسعه ذیل بخش حمل و نقل ریلی ذکر گردیده بود.
با این حال، اما در بخش عملکردی و توسعه ای، وضعیت امروز شبکه ریلی کشور، با اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی فاصله دارد؛ به طوری که سهم حمل و نقل ریلی از جابجایی بار و مسافر داخلی به ترتیب ۱۰ و ۸ درصد است و مجموع طول شبکه ریلی کشور تنها به ۱۴۰۰۰ کیلومتر محدود شده است. این فاصله معنادار از منظر کارشناسان به عوامل متعددی وابسته است که مهمترین آن ها، مدل بهره برداری سنتی از شبکه ریلی کشور عنوان می‌شود.
کارشناسان این حوزه معتقدند که دستیابی به سهم ۳۰ درصدی در حمل بار و ۲۰ درصدی در حمل مسافر ریلی، با شبکه خطوط ریلی و ناوگان و ادوات ریلی موجود نیز ممکن است؛ چرا که هم اکنون بهره وری شبکه ریلی کشور به واسطه مدل سنتی و نامطلوب بهره برداری از شبکه، به اندازه یک سوم میانگین کشور‌های جهان است. از سوی دیگر، میزان تقاضا بالفعل بار و مسافر ریل پسندی که اساسا می‌بایست از طریق شبکه راه آهن کشور جابجا شوند، با مقدار تعیین شده در برنامه توسعه معادل است؛ بنابراین بهبود در نظام بهره برداری از شبکه حمل و نقل ریلی کشور، حتی بدون انجام توسعه شبکه ریلی و با دارایی‌های موجود ریلی کشور، ممکن خواهد بود.
لازم به ذکر است که تا امروز، توسعه شبکه ریلی کشور به واسطه تامین اعتبار ناشی از فروش نفت و در قالب بودجه‌های سنواتی دولتی صورت می‌پذیرفت و با وقوع شرایط جدید تحریمی، روند احداث و تکمیل پروژه‌های توسعه‌ای جدید ریلی کشور کند شده است.
