از سدهای خالی تا شرایط جیره بندی آب در ایران
بحران آب چندین سال است که مهمان ناخوانده ایران شده، مهمانی که در سالهای تر خوش سفر و در سالهای خشک بسیار بد سفر می شود و ۱۴۰۰ ظاهرا از آن سالهای خشک و بی آبی است که حتی شائبه جیره بندی آب را هم ایجاد کرده است.
تغییر اقلیم گرمای هوا را زودتر از موعد وارد ایران کرده، تغییر اقلیمی که نه تنها تابش بیشتر خورشید را آورده بلکه روی ابرهای باران را نیز یک خط سیاه کشیده و موجب شده است که سدهای کشور با کسری ۲۸ درصدی آب مواجه شوند.
وقوع خاموشی ها در سراسر کشور به دنبال نبود ظرفیت برق آبی ها این شائبه را به وجود آورد که شاید امسال تامین آب شرب نیز با مشکل مواجه شود، از این رو به سراغ تقی زاده خامسی – معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب کشور رفتیم تا اصل ماجرا را جویا شویم.
او در ابتدا به وضعیت بارندگی در سال جاری اشاره کرد و گفت: در حال حاضر در هشتمین ماه سال آبی هستیم و متاسفانه در ماه هایی که باید باران می بارید، میزان بارش ها بسیار کاهش یافت و طبیعتا در چهار ماه پیش رو نیز بارانی نخواهد بارید اما با این حال نمی توان اعتماد زیادی به هواشناسی کرد و ممکن است شاهد سیلاب های بزرگ نقطه ای نیز باشیم.
میزان بارندگی در ایران یک سوم جهان
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با بیان اینکه ایران دچار یک تغییر اقلیم جدی شده است و آب و هوای آن “حدی” خواهد بود، بدین معنا که یا سالهای خشک و بی آبی و یا سالهای تر همراه با سیل های مخرب روبرو هستیم، اظهار کرد: متوسط بارندگی در ۵۲ سال گذشته ۲۵۰ میلی متر بوده که در مقایسه این عدد با جهان که حدود ۷۵۰ میلی متر است باید گفت که میزان بارندگی در ایران یک سوم جهان تخمین زده می شود.
خامسی افزود: در هشتمین ماه سال آبی بیش از ۱۵۰ میلی متر بارندگی نداشتیم و این مساله نشان می دهد که سال نامناسبی از نظر منابع آبی داریم، یعنی ما در ۵۲ سال گذشته بدترین سال را از نظر بارندگی تجربه می کنیم.
کسری ۲۸ درصدی مخازن سدهای کشور
او با اشاره به وضعیت مخازن آبی نیز گفت: با توجه به اینکه دو سال پشت سر هم ترسالی را تجربه کردیم، وضعیت مخازن آبی نسبت به بارندگی ها بهتر است؛ به طوری که اگر در بارندگی ۵۰ درصد نسبت به گذشته عقب هستیم، در مخازن با ۲۸ درصد عقب ماندگی مواجه هستیم اما می توانیم به گونه ای مدیریت کنیم تا آب شرب مورد نیاز کشور را تامین کنیم.
به دنبال جیره بندی و قطع آب نیستیم
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به وضعیت تامین آب شرب نیز اظهار کرد: امسال در نقاطی که از طریق سدها آب تامین می شود، مشکلی برای تامین آب شرب نخواهیم داشت و به دنبال جیره بندی و قطع آب نیستیم و با مدیریت فشار این مساله را مدیریت می کنیم.
خامسی ادامه داد: ممکن است برخی نقاط بدلیل افزایش مصرف و ظرفیت تصفیه، گاهی فشار کاهش یابد اما بدین معنا نیست که آب کافی نداشته باشیم. ظرفیت تصفیه ما در شهرها و ظرفیت سامانه هایی که آب را تقسیم می کنند، محدود است.
به گفته وی، قطع و یا جیره بندی آب که ممکن است در برخی مناطق رخ بدهد، به دلیل کمبود آب نیست بلکه گاهی عدم همکاری مشترکان در مصرف درست موجب وقوع این مساله می شود البته در اکثر مواقع مشترکان همکاری لازم را با ما دارند.
۱۵۳ شهر دارای تنش آبی
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با تاکید بر اینکه تلاش ما این است که امسال جیره بنده آب نداشته باشیم ولی وضعیت بارندگی ها و ذخایر منابع آبی چندان مطلوب نیست، تصریح کرد: در حال حاضر حدود ۱۵۳ شهر دارای تنش آبی هستند و این بدین معنا نیست که در این شهرها آب قطع می شود و پیش بینی ما این است که اگر بیش از ظرفیت سامانه آب مصرف نشود، قطع آب نخواهیم داشت.
خامسی با بیان اینکه کمبود آب برای آب شرب وجود ندارد و اگر مردم همکاری کنند و مصرف اصولی داشته باشند مشکلی برای تامین آب ایجاد نخواهد شد، اظهار کرد: به طور مثال برای استفاده از ظرفشویی و ماشین لباسشویی بهتر است از ساعت ۱۰ شب به بعد این وسایل را روشن کنند و یا هنگام استحمام دوش آب به طور دائم باز نباشد و مسائل دیگری که مردم اطلاعات آن را دارند. ممکن است فکر کنیم که رعایت این مسائل در زندگی ما نقش ندارد اما در واقع در وضعیت عمومی جامعه رعایت این نکات کوچک بسیار مهم و ضروری است.
اگر مردم همکاری کنند قطعی آب نداریم
معاون وزیر نیرو تاکید کرد: اگر امسال همکاری مشترکان وجود داشته باشد قطعی و جیره بندی آب نخواهیم داشت مگر آنکه دمای هوا تا میزان زیادی افزایش یابد که در آن شرایط مجبور خواهیم بود در ساعاتی قطعی آب بدهیم اما امیدواریم که این اتفاق نیفتد و از هم اکنون پیش بینی برای قطعی و یا جیره بندی آب نداریم.
تهران وضعیت خوبی دارد
خامسی با بیان اینکه یکی از راه های مدیریت منابع آبی تنظیم فشار آب است، گفت: در تهران کمترین کاهش فشار آب را داریم و تنها شهری که میزان بارندگی در آن مثبت بوده تهران است، سدها وضعیت خوبی دارند و اگر در مناطقی مشکلی برای تامین آب به وجود آید به دلیل ایجاد مشکل در سامانه است و تهران قطعا مشکلی برای تامین آب نخواهد داشت.
مشکلات تامین آب در برخی استان ها به زودی برطرف می شود
وی با بیان اینکه مصرف آب در تهران بسیار بالاست و مشترکان باید به فکر مدیریت بیشتر در مصرف آب باشند، گفت: در برخی استان ها مشکلاتی برای تامین آب وجود دارد که آن هم در طول ۱۵ روز آینده برطرف خواهیم کرد.
فضای مجازی همیشه راست نمی گوید
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در واکنش به فیلم هایی که در فضای مجازی در خصوص کمبود آب در استان های جنوبی منتشر می شود، گفت: نکته منفی که همه ما به آن دچار شده ایم این است که خودمان را با فضای مجازی تطبیق می دهیم، نام آن فضای مجازی است و ممکن است با واقعیت فاصله داشته باشد.
در بندرعباس مشکلی برای تامین آب نداریم
خامسی افزود: در شهر بندرعباس کمترین بارندگی را بعد از سیستان و بلوچستان داریم یعنی نسبت به سال گذشته بیش از ۸۰ درصد میزان بارندگی در آن شهر کاهش پیدا کرده اما در همین شهر ۵۰ درصد منابع تامین آبی به آب شیرین کن ها متصل شده است و می توانیم بگوییم که بندرعباس مشکلی برای تامین آب شرب ندارد.
نمی توانیم آب را برای کشت تابستان تامین کنیم
وی با بیان اینکه ممکن است مشکلاتی در بخش کشاورزی به وجود آید چرا که نمی توانیم آب را به ویژه در کشت تابستانه تامین کنیم، گفت: امیدواریم اگر از فصل گرم عبور کنیم و میزان مصرف کاهش یابد بتوانیم برای کشت پاییزه در برخی نقاط کشور تامین آب داشته باشیم.
علت حرکت لاکپشتی طرح ایجاد آب شیرین کن ها
معاون وزیر نیرو با اشاره به پیشرفت اجرای طرح آب شیرین کن در کشور و علت حرکت لاکپشتی این طرح، اظهار کرد: در درجه اول باید گفت که میزان سرمایه گذاری در طرح ها کاهش یافته البته در طرح های آب شیرین کن طی سال های اخیر شاهد استقبال سرمایه گذاران بوده ایم، به طوری که در همین دولت در ۹۶ مورد آب شیرین کن سرمایه گذاری شده است و اتفاقا حرکت سریع و قابل توجه بوده است. اما هنوز نتوانسته ایم در این حوزه به نقطه مطلوب برسیم، یکی از دلایل عدم استقبال می تواند قیمت تمام شده آب در این بخش باشد، قیمت تمام شده آب در هر مترمکعب در بعضی نقاط از این روش حدود ۹۰۰۰ تومان است در صورتی که در قبوض تنها ۴۰۰ تومان از مشترک اخذ می شود.
به گفته وی با این حال در حال توسعه آب شیرین کن ها در کشور هستیم و از این کار حمایت جدی می کنیم اما این آب بسیار گران تمام می شود، برای کشاورزی قطعا مورد استفاده قرار نمی گیرد؛ مگر اینکه شیرین سازی را در مکان هایی انجام دهیم که چاه ها شور شده باشند. در این شرایط می توانیم آب چاه ها را شیرین کنیم اما برای اینکار نیز باید ابعاد اقتصادی آن مورد ارزیابی قرار بگیرد.
آب یکی از ابرچالش های آینده
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا تصریح کرد: آب یکی از ابرچالش های آینده جمهوری اسلامی است که باید برای آن فکر اساسی شود؛ نمی گویم که راهکاری برای آن وجود ندارد اما معتقدم که راهکار حل این مساله بخشی نیست و این یک کار میان بخشی بین وزارت نیرو، وزارت کشاورزی بخشی از صنعت و محیط زیست است.
راه حل رفع مشکل آب چیست؟
خامسی با بیان اینکه اگر از آب موجود درست استفاده شود قطعا میزان چالش ها تا حد زیادی کاهش می یابد و شرط آن ایجاد راهکارهای میان بخشی است، گفت: دولت فعلی کارهای بزرگی انجام داده است و در روزهای گذشته پنجاه و پنجمین سد افتتاح شد و تا پایان دولت این عدد به ۵۷ نیز خواهد رسید، در خصوص تصفیه خانه های فاضلاب و آب نیز کارهای بزرگی انجام شده است.
وی با بیان اینکه در حوزه مصرف بهینه اقدامات جدی صورت نگرفته و این یک کار میان بخشی است و باید روی این موضوع کار شود، گفت: استان ها به دنبال توسعه خود در بخش های مختلف صنعت، کشاورزی و گردشگری هستند که هر کدام از آن ها نیازمند آب است. در ۱۷ استان برنج کشت می شود درحالی که متوسط بارندگی امسال ۱۵۰ میلی متر شده است.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ادامه داد: این موضوع برای هیچکدام از کشورهای دنیا قابل درک نیست که کشوری که برای تامین آب شرب با مشکل مواجه است به دنبال کشت محصولات آب بر باشد؛ علت این مشکل را نیز باید در حوزه معیشت و اقتصاد جستجو کرد.
سند سازگاری با کم آبی راهی برای گذر از شرایط موجود
خامسی با بیان اینکه آمایش سرزمین می تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند، اظهار کرد: اقدامی که در این دولت صورت گرفت این بود که یک سند تحت عنوان سند سازگاری با کم آبی برای همه استان ها تدوین و محدوده مصرف در نظر گرفته شد که در تهیه این سند نیز تمام دستگاه های ذیربط حضور داشتند.
به گفته وی در هفته گذشته این سند چاپ شد و در اختیار استان ها قرار گرفت و امیدواریم که دولت بعد نیز بر اساس این سند اقدام کند تا بخشی از مشکلات آب کشور طی سال های آینده برطرف شود.
وجود ۳۲۰ هزار چاه غیرمجاز در کشور
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به اشتباهات صورت گرفته در سال های گذشته در حوزه آب، گفت: قبل از این دولت اقداماتی صورت گرفت که بر اساس آن معیشت مردم با آب گره خورد و در هرکجا که چاه وجود نداشت اقدام به ایجاد چاه کردند که همین مساله مشکلاتی را ایجاد کرد به طوری که علاوه بر ۴۲۰ هزار چاه موجود ۳۲۰ هزار چاه غیر مجاز نیز در کشور وجود دارد.
مسدود کردن ۸۰۰۰ چاه غیر مجاز در کشور
خامسی با بیان اینکه در این مدت تنها کاری که توانستیم انجام دهیم این بود که اجازه ندادیم چاه جدیدی حفر شود؛ البته حدود ۸۰۰۰ چاه را توقیف کردم که عدد زیادی به حساب نمی آید، گفت: باید یک نقشه راه جدیدی به وجود آید تا این سرمایه آینده هدر نرود و بتوانیم آن را حفظ کنیم.
ایجاد وزارتخانه آب راهگشا نیست، سازمان مستقل برای آب باید ایجاد شود
او در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ایجاد یک وزارتخانه مختص آب می تواند به وضعیت موجود سامان بخشد، گفت: تغییر ساختار نیازمند بررسی های جدی است، نظر شخصی و کارشناسی من این است که اگر آب، محیط زیست و منابع طبیعی را در قالب یک سازمان زیر نظر رئیس جمهور هدایت شود، می توانیم نتایج خوبی را بدست آوریم.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا افزود: زمانی که وزارتخانه ای تحت عنوان وزارت آب ایجاد شود، توقعات افزایش می یابد و همین مساله موجب می شود که نه تنها مشکلات برطرف نشود بلکه مشکلات جدیدی نیز به وجود آید.
خامسی با بیان اینکه بهترین راهکار این است که آب و محیط زیست و منابع طبیعی به عنوان یک سازمان فعالیت کنند و وزارت انرژی به وجود آید، گفت: معمولا انجام چنین کارهایی طولانی خواهد بود و نیازمند تدبیر و برنامه اساسی است.
حال و روز منابع آبهای زیرزمینی چگونه است؟
وی با اشاره به وضعیت منابع آبهای زیرزمینی در ایران، گفت: منابع آبهای زیرزمینی بسیار افت کرده اما خوشبختانه در دو سال گذشته که ترسالی بود تا حدودی این کمبود جبران شد اما امیدواریم در سال های آینده که سال های خشکی پیش بینی شده به آب های زیرزمینی فشار وارد نشود.
کسری ۵۰۰ میلیون مترمکعبی آب های زیرزمینی
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با بیان اینکه آب های زیرزمینی با ۵۰۰ میلیون متر مکعب کسری مواجه هستند و این کسری نیز با روال فعلی بارش ها جبران نمی شود، گفت: باید تلاش شود تا هرکسی در پروانه ای که دارای مجوز است صرفا بهره برداری را انجام دهد البته امسال اقدامات خوبی در این راستا انجام شد، مجلس شورای اسلامی عدد اعتباری خوبی را برای نصب کنتور روی چاه ها تصویب کرده است.
خامسی اظهار کرد: امیدواریم بتوانیم روی چاه های زیادی نصب کنتور انجام دهیم چراکه وقتی کنتور نصب شود می توان میزان برداشت را مدیریت کرد و از این طریق از هدر رفت منابع آبی کشور بکاهیم.
ایران وارد کننده آب نخواهد شد
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به وضعیت منابع آبی آیا ممکن است روزی ایران وارد کننده آب شود، گفت: هیچ کشوری تا کنون آب وارد نکرده است، اگر آب موجود در کشور به خوبی مدیریت شود و مدیریت میان بخشی مورد توجه قرار گیرد تا مدت زمان طولانی مشکل جدی ایجاد نخواهد شد.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با بیان اینکه آب و کشاورزی با یکدیگر عجین هستند و اگر قرار باشد وزارت کشاورزی بگوید تنها به تولید توجه می کند، اوضاع از شرایط فعلی نیز بدتر خواهد شد، گفت: اگر بخش آب و بخش کشاورزی با یکدیگر به توافق برسند شاهد بهبود شرایط خواهیم بود در غیر این صورت مشکلات جدی گریبانگیر کشور می شود.
طرح باروری ابرها دیگر در دستور کار نیست
خامسی در خصوص استفاده از روش های نوین برای مدیریت منابع آب همچون استفاده از توپ های پلاستیکی برای جلوگیری از تبخیر ذخایر سدها و یا باروری ابرها گفت: باروری ابرها یک کار مطالعاتی بود و تاثیر چندانی در میزان بارش نداشت.
استفاده از توپ های پلاستیکی روی سدها، رصرفه اقتصادی ندارد
وی با بیان اینکه استفاده از توپ های پلاستیکی در ایران نیز در برخی سدها انجام شد اما متاسفانه به دلیل هزینه بالا پاسخگو نبود، گفت: این تکنولوژی در کشور وجود ندارد اما برخی شرکت ها این توپ ها را وارد کردند و این طرح اکنون در دست مطالعه است اما تاکنون به این نتیجه نرسیدیم که این راه حل برای ما مناسب باشد.
هشت درصد تولید برق کشور توسط برق آبی ها صورت می گیرد
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب با اشاره به آخرین وضعیت تاسیسات برق آبی ها در ایران گفت: هشت درصد تولید برق کشور توسط برق آبی ها صورت می گیرد و این میزان نیز بیشتر در زمان پیک به داد صنعت برق می رسد، یکی از دلایل خاموشی های اخیر نیز نبود ظرفیت برق آبی ها در کشور بود.
خامسی با تاکید بر اینکه اکثر نیروگاه های برق آبی در خوزستان وجود دارند، اظهار کرد: با توجه به پتانسیل سدهای موجود نمی توانیم تعداد سدهای برق آبی را اضافه کنیم اما سدهای بزرگ دیگری در حال احداث داریم که می توانیم نیروگاه های برق آبی را روی آن ها ایجاد کنیم.
امکان ایجاد نیروگاه برق آبی روی سدهای بزرگ
او با بیان اینکه در همه سدهای بزرگ می توانیم نیروگاه های برق آبی را داشته باشیم، گفت: مطالعات جدیدی نیز در حال انجام است تا برروی مسیر رودخانه های پر آب نیز نیروگاه های کوچیک تولید برق ایجاد کنیم.
طرح های انتقال آب به کجا رسید؟
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا درباره طرح های انتقال آب از دریا نیز اظهار کرد: وزارت نیرو در این کار مداخله نمی کند و تنها تخصیص آب در وظایف وزارت نیرو تعریف شده است، استانداران فراخوانی را منتشر و افرادی که تمایل دارند در مناقصه شرکت می کنند و پس از مطالعه وزارت نیرو این مساله را تایید می کند و طرح وارد مرحله اجرا می شود، همانند طرحی که اخیرا آب از خلیج فارس به سیرجان، کرمان و یزد منتقل شد.
خامسی افزود: در حال حاضر برای سمنان، اصفهان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، فارس مجوز صادر شد که باید اقدامات لازم برای آن انجام شود، همچنین برای ۱۷ استان نیز مطالعات اجرای این طرح انجام شده است اما نکته مهم در اجرای این طرح ها این است که با توجه به قیمت بالای اجرای این پروژه ها دولت قادر به خرید این آب نیست.
وی با بیان اینکه این طرح بیشتر برای بخش صنعت مناسب است و کارایی چندانی در حوزه شرب ندارد، گفت: قیمت این آب گران است و اگر بخواهیم از این آب برای حل مشکل شرب استان هایی همچون سمنان و فلات مرکزی استفاده کنیم باید یک یارانه جدیدی به وجود آید که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
به گفته معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا ما باید در آب صنعت و کشاورزی به بهره وری بالاتر برسیم، در حال حاضر حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می شود که اگر تنها ۱۰ درصد صرفه جویی شود، ۹ میلیارد مترمکعب را دربرمی گیرد، مجموع مجوزهایی که برای انتقال آب دریا داده شده است به ۷۰۰ میلیون مترمکعب نیز نمیرسد لذا لازم است به موضوع بهره وری توجه بیشتری شود.
قطع آب مشترکان پر مصرف در دستور کار نیست
خامسی در پاسخ به این سوال که آیا قطع آب مشترکان پر مصرف در دستور کار است، گفت: در حال حاضر چنین طرح و برنامه ای در دستور کار وزارت نیرو نیست ولی جرایم سنگینی برای مشترکان پر مصرف درنظر گرفته ایم، افزایش تعرفه ۱۶ درصدی را برای آن ها لحاظ شده که عدد قابل توجهی است.
یک توصیه به کاندیداهای ریاست جمهوری
وی در خصوص لزوم و نحوه سیاستگذاری نامزدهای ریاست جمهوری درباره مساله آب گفت: معمولا انتخابات با تبلیغات عجین شده است و در تمام دنیا نیز افرادی که خود را نامزد انتخابات اعلام می کنند، راه ها و آرزوهای خود را در قالب طرح اعلام می کنند، برخی کشورها میزانی برای سنجش این اظهار نظرات دارند.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا افزود: در کشور ما غالبا چنین ترازویی وجود ندارد، در مقوله آب نیز همین شرایط است اما آب یک تفاوتی دارد، باتوجه به اینکه موضوع آب یکی از ابرچالش های کشور در آینده خواهد بود توصیه من به تمام کاندیداهای محترم ریاست جمهوری این است که با احتیاط وارد این موضوع شوند و حرف هایی نزنند که شدنی نیست، از گفتن حرف های غیر کارشناسی خودداری شود چراکه در مردم توقعاتی ایجاد می شود و در آینده زمانی که رئیس جمهور شدند عواقب آن را سریع خواهند دید.
به گفته خامسی آب موضوع حساسی است و اگر قرار باشد حرفی در مورد آب زده شود حتما باید در قالب کارشناسی و به صورت دقیق و اصولی باشد.
